روايت كننده احاديث‌اند، نصف ديگر علم حديث.[1] در كشف الظنون، در تفسير سخن فوق گفته شده كه حديث، عبارت است از سند و متن، و سند، عبارت است از راويان. بنا بر اين، شناخت احوال راويان، نصف علم حديث است.[2] در اين گفتار، ابتدا به بررسى رابطه علم حديث با علم رجال مى‌پردازيم و سپس به رابطه اين علم با علم تاريخ.

علم رجال و علم حديث‌

اين دو علم، از جهتى با يكديگر مرتبطاند و از جهتى ديگر، با يكديگر متفاوت. بنا بر اين، هر يك از دو جهت مذكور مى‌بايد جداگانه مورد بررسى قرار گيرد.

الف) ارتباط علم رجال با علم حديث‌

براى آن كه اين ارتباط، دقيقاً معلوم گردد، ابتدا مى‌بايد «علم الحديث» را تعريف كنيم. ابن اكفانى (م 749 ق)[3] بر اساس تقسيمى كه مورد قبول ساير علماى بعد از وى قرار گرفته، علم حديث را به دو قسم: «علم الحديث درايةً» و «علم الحديث روايةً» تقسيم نموده است. وى علم حديث از جهت درايه را اين گونه تعريف كرده است:

علمى است كه به واسطه آن، حقيقت روايت و شروط و انواع و احكام آن، و حال و شرايط راويان، و انواع مرويات و آنچه كه متعلّق به آنهاست،

[1]. المحدّث الفاصل، ص 320؛ سير أعلام النبلاء، ج 11، ص 48( به نقل از: على بن مدينى م 234 ق).

[2]. كشف الظنون، ج 1، ص 87.

[3]. شمس الدين ابو عبد اللَّه محمّد بن ابراهيم بن ساعد انصارى اكفانى، حكيم و رياضيدان كه به تاريخ واخبار نيز آشنا بوده است، صاحب كتاب معروف إرشاد القاصد إلى أسنى المطالب در زمينه انواع علوم است( ر. ك: ريحانة الأدب، ج 1، ص 166).