صاحب كتاب حديثى الجامع الصحيح‌[1] و التاريخ الكبير در علم رجال و تأليفات ديگر است كه به سالِ 194 هجرى در بخارا تولّد يافت و به سال 256 هجرى در خرتنك (روستايى در دو فرسخى سمرقند) درگذشت.

اجداد بخارى زردشتى بوده‌اند و اوّل كسى كه از آنان بدين اسلام تشرّف يافت، مغيره (جدّ دوم بخارى) بود و چون به واسطه يمان جُعفى (فرماندار خراسان) به دين اسلام در آمد، به جعفى انتساب يافت.

بخارى‌در طلب حديث و ملاقات با مشايخ، به‌شهرهاى خراسان‌و تمام شهرهاى عراق و حجاز و شام و مصر، مسافرت كرد و از محضر بسيارى از حافظان حديث و علما، استفاده نمود، به گونه‌اى كه تعداد مشايخ وى تنها در كتاب الجامع الصحيح، به 289 نفر بالغ مى‌شود. وى از قدرت حافظه بسيار بالايى برخوردار بوده و داستان ورود وى به بغداد و امتحان گرفتن علماى بغداد از او و كيفيت پاسخ وى- كه بر حافظه قوىِ وى‌دلالت دارد- بسيار مشهور است‌و از خود وى نقل گرديده كه يكصدهزار حديثِ صحيح‌و دويست‌هزار حديثِ غير صحيح، از حفظ داشته است!

جلالت و وثاقت بخارى و اطّلاع وى بر احاديث و احوال رجال، و نيز فقاهت وى، بيشتر از آن است كه بتوان چند سطر، مطلبى درباره آن نوشت و كتاب‌هايى در خصوص مناقب و فضايل وى نوشته شده است. احمد بن حنبل و على بن مدينى و يحيى بن معين، از جمله مشايخ وى بوده‌اند.[2] ذهبى، بخارى را در توثيق و تضعيف رجال و نقد آنان، جزو معتدلان و منصفان به شمار آورده است.[3]

[1]. اين كتاب از نظر اهل سنّت، صحيح‌ترين و بهترين كتاب بعد از قرآن مجيد به شمار مى‌آيد و در رأس‌اصول ششگانه حديثى معتبر آنان قرار دارد.

[2]. ر. ك: تاريخ بغداد، ج 2، ص 5- 33( ش 424)؛ تذكرة الحفّاظ، ج 2، ص 555- 556( ش 578)؛ سير أعلام النبلاء، ج 12، ص 391- 471( ش 171)؛ طبقات الحفّاظ، ص 271- 272( ش 560).

[3]. أربع رسائل فى علوم الحديث( ذكر من يعتمد قوله فى الجرح و التعديل)، ص 172.