حاكم نيشابورى (321- 405 ق)[1] نيز درباره اسناد گفته است:

اگر اسناد و مطالبه آن از سوى محدّثان و كثرت مواظبت آنان بر حفظ آن نمى‌بود، همانا آثار اسلام از بين مى‌رفت و اهل كفر و بدعت در اسلام، بر جعل احاديث و واژگون كردن سندها قدرت مى‌يافتند. همانا اخبار، هنگامى كه از وجود سندها عريان شوند، منقطع خواهند شد.[2]

تعريف جَرح و تعديل‌

كلمه «جَرْح» (با فتح جيم و سكون راء)، مصدر فعل ثلاثى «جَرَحَ يَجْرَحُ» است و هنگامى كه گفته مى‌شود: «جَرَحَهُ جَرْحاً»، مراد جراحتى است كه به وسيله چاقو و مانند آن در بدن ايجاد مى‌شود و اسم مصدر آن «جُرح» (با ضمّه جيم) است؛ ليكن در جراحات معنوى كه به وسيله زبان حاصل مى‌گردند، با فتحه جيم (يعنى «جَرح») استعمال مى‌شود.

جَرْح در اصطلاح محدّثان و رجالى‌ها، ظهور وصفى در راوى است كه سلب كننده عدالت اوست و يا مخلّ ضبط راوى است و اثر آن، سقوط روايت راوى از اعتبار است و تجريح، توصيف راوى به صفاتى است كه موجب تضعيف روايت وى و عدم قبول آن مى‌گردد.

تعديل، مصدر فعل «عدَّل» از باب تفعيل است و «عَدْل» در لغت، به معناى انصاف، راستى و درستى است (ضد ظلم وجور) و تعديلِ شاهد و راوى، به معناى تزكيه كردن آنان است و تعديل، در اصطلاح محدّثان و رجاليان، توصيف راوى به صفاتى است كه موجب قبول روايت وى مى‌گردد.[3]

[1]. براى آگاهى از شرح حال وى، ر. ك: فصل ششم، ص 254.

[2]. همان جا.

[3]. ر. ك: جامع الأُصول، ج 1، ص 126؛ نظرية نقد الرجال، ص 74؛ فتح المنّان بمقدّمة لسان الميزان، ص 164- 165؛ أُصول الحديث، ص 260- 261.