مى‌بايد به معانى متعدّد اين گونه الفاظ، آگاهى كامل داشته باشند تا مبادا به محض ديدن لفظى كه ظاهر آن نزد عدّه‌اى دلالت بر جرح دارد، مبادرت به جرح كنند و راوىِ ثقه‌اى را از وثاقت، ساقط كنند و يا به عكس. براى مثال، مى‌توان به جمله «كذب فلان» اشاره كرد كه كذب، در لغت حجازيان بر خطا اطلاق گرديده است، چنان كه ابن حجر از ابن حبّان نقل كرده است: فصل سوم: جرح و تعديل‌

أهل الحجاز يطلقون كذب فى موضع الخطأ.[1]

مطلبى كه در پايان اين بحث شايان ذكر است، اين است كه صفاتى كه پيش از اين ذكر شدند، صفاتى بودند كه همه اهل علم، اجتماع آنها را در علماى جرح و تعديل، لازم دانسته‌اند؛ امّا در لزوم دو صفت مرد بودن و حرّيت (آزاد بودن) بين علما اختلاف است كه بحث در اين مورد را پيش از اين در طريقه دوم از بحث نشانه‌هاى عدالت راوى، مفصّل ذكر كرده‌ايم و مجمل مطلب در بحث مزبور آن است كه اين دو صفت را جمهور محدّثان، شرط ندانسته‌اند. بنا بر اين، جرح و تعديل زن و بنده نيز با اجتماع شرايط ديگر از نظر جمهور محدّثان پذيرفته مى‌شود، به خلافِ رأى مخالف جمهور كه دو صفت مزبور را شرط دانسته‌اند.

گفتار سوم: آداب جرح و تعديل‌

پيش از اين، در «مشروعيت بحث از رجال» گفته شد كه محدّثان، جرح و تعديل را به واسطه ضرورت شرعى مهمّى- كه حفظ و صيانت شريعت و احاديث باشد- از مصاديق غيبت محرّم ندانسته‌اند. بنابراين، حدّ مجاز جرح و تعديل، محدود به ضرورت مزبور است و از طرفى، تحصيل كامل ضرورت و غرض مزبور، مستلزم رعايت آدابى است كه در صورت عدم رعايت آنها توسط علماى جرح و تعديل، يا افراط مى‌شود و از حدّ مجاز جرح، تجاوز مى‌كند و يا تفريط

[1]. هدى السارى، ص 448.