است از «فاء» سببى ، چنانچه سابق اشاره به آن شد و «ذرعا» تميز در نسبت به فاعل و در معنى فاعل است به معنى «ضاق ذراعى» ، مثل : «طاب زيد نفسا» ؛ يعنى : «طاب نفس زيد» و «ذرع» در لغت ، به معنى وسع و طاقت است و ضيق و تنگى . ذرع ، كنايه است از عدم طاقت ، يعنى : اعطا فرما آنچه را طلب كردم ، به واسطه آن كه به تحقيق تنگ دل و بى طاقت شده ام از آنچه نازل شده ، فرود آمده به من اى پروردگار من! وَ امْتَلأتُ بِحَمْلِ ما حَدَثَ عَلَىَّ هَمّاً . «امتلأ» ، به معنى پرشدن و «با» در «بحمل ما حدث علىَّ همّا» سبب است و تعديه حدث به على به تضمين معنى غلبه و استيلا است و «همّا» ، منصوب است به نزع خافض و مفعول «امتلأت» است ، به واسطه حرف «جر» مقدّر به تقدير «امتلأت من الهمّ» در كلام حذف و ايصال شده [ مثل «و اختار موسى قومه» [1] بتقدير من قومه ] ؛ يعنى : پر شده ام به سبب حمل چيزى كه حادث و مستولى شده است بر من از هم ، و محتمل است كه «همّاً» نيز مثل «ذرعا» ، تميز در نسبت به فاعل باشد ؛ ليكن «ذرعا» ، تميز است از نفْس فعل مذكور و در معنى فاعل است ، مر فعل مذكور را و «همّاً» ، تميز است از فعل مذكور ، و چون صلاحيت فاعليت [ نسبت ] به فعل مذكور ندارد ، از جهت آن كه هم مالى مى باشد نه ممتلى در معنى فاعل است مر ملاقى فعل مذكور را در اشتقاق ؛ يعنى فاعل است از «ملأ» و اين كافى است در فاعليت تميز در نسبت ، چنانچه اهل عربيت ، تحقيق و تصريح نموده اند كه هرگاه تميز در نسبت، نسبت به فعل مذكور صلاحيت فاعليه نداشته باشد ، كافى است صلاحيت فاعليت آن نسبت به ملاقى فعل مذكور [ در اشتقاق ] ، مثل : «إمتلأ الإناء ماء» و مثل «و فجّرنا الأرض عيونا» [2] كه «ماءً» و «عيونا» در معنى فاعل «ملأ» و فاعل «انفجر»اند ، نه فاعل «امتلأ» و فاعل «فجّر» .