سخنى درباره تعداد اذان گويان پيامبر خدا

در رواياتى كه ملاحظه شد ، مجموعا چهار نفر به عنوان موذّن پيامبر صلى الله عليه و آله معرّفى شده اند: بلال ، ابن اُمّ مكتوم ، عبد العزيز اَصَم ، و ابو محذوره . علاوه بر اين احاديث ، ابن ابى شيبه ، از عبد الرحمان بن ابى ليلى نقل كرده است كه : عبد اللّه بن زيد انصارى ، مؤذّن پيامبر صلى الله عليه و آله بود و اذان و اقامه را دو تا دو تا مى گفت . [1] آنچه از مجموع روايات به دست مى آيد ، اين است كه بى ترديد ، مؤذّنِ رسمى پيامبر صلى الله عليه و آله بلال بوده است ؛ ليكن احيانا در غيبت او و حتّى با حضور او ، امّا با فاصله ، برخى افراد ديگر هم در مسجد پيامبر صلى الله عليه و آله اذان مى گفته اند و اختلاف روايات مى تواند ناظر به زمان هاى مختلف باشد.