فرهنگ همگان يا پاره‌فرهنگى از فرهنگ همگان تبديل شود، تداوم اصل است يا گسترش.

عوامل مؤثر بر تداوم و گسترش يك خرده فرهنگ يا پاره فرهنگ چيست؟

نخستين نكته اين است كه يك مجموعه از شناخت‌ها، ارزش‌ها و هنجارها، تا جزئى از فرهنگ يك گروه، اجتماع يا جامعه نشود، فرهنگ (پاره فرهنگ يا خرده فرهنگ) شمرده نمى‌شود. آموزه‌هاى خداوند نيز دست‌كم بايد به بشرى كه همان پيامبر است نازل گردد و پيامبرِ بدون پيرو، دست‌كم به مثابه يك گروه داراى خرده فرهنگ، متمايز از ديگران تلقى شود. چنين حالتى درباره حضرت ابراهيم عليه السلام در قرآن آمده است.

اگر آموزه‌هاى الهى به شخص پيامبر نازل شود و شخص پيامبر در باورها، ارزش‌ها و شيوه‌هاى عمل (هنجار) با عموم مردم جامعه خود داراى تفاوت‌هايى شود و آن‌گاه كه تعدادى از افراد به دين او بگروند، گروه اجتماعى مؤمنان تشكيل مى‌شود و دين پيامبر، خرده فرهنگ گروه اجتماعى مؤمنان مى‌گردد. از اين پس، جريان‌هاى اجتماعى كردن (امر به معروف) و كنترل اجتماعى (نهى از منكر) در درون گروه اجتماعى مؤمنان فعال مى‌شود.

گسترش خرده فرهنگ مؤمنان اوّليه به فرهنگ عموم مردم و حتّى جوامع ديگر يك امراست، و تداوم خرده فرهنگ گروه اجتماعى مؤمنان در طول زمان، امر ديگر است.

روايات تقيه، در كتاب امر به معروف و نهى از منكر آمده است. فحواى روايات مربوط به تقيه، بر ضرورت تداوم خرده فرهنگ مؤمنان تأكيد دارد. در واقع تداوم اين خرده فرهنگ، شرط لازم براى گسترش آن دانسته شده است.

3- 1- 2. گزينشى بودن پذيرش عناصر جديد فرهنگى‌

همان طور كه در بحث تغيير فرهنگى و مكانيزهاى آن گفته شد، پذيرش عناصر جديد فرهنگى، معمولًا اختيارى و در نتيجه گزينشى است. گسترش عناصر فرهنگى دين ميان مردم، معمولًا گزينشى و انتخابى است و گروه اجتماعى مؤمنان اوّليه براى اطمينان به گسترش خرده‌فرهنگ دينى خود، بايد خرده‌فرهنگ را تداوم بخشد و در زمان‌هايى كه خرده فرهنگ مؤمنان از سوى ديگران انتخاب نمى‌شود و احتمال تلاش براى محو آن وجود دارد، تداوم پنهان آن در نسل‌هاى متمادى، تضمين كننده گسترش آن در زمانى ديگر است.