جواب حضرت موسى گفت كه: اى موسى به چندين سال گناه مرا پيش از خلق من يافتى در تورات؟ گفت: به سى سال‌[1]. گفت: پس همين است. پس حضرت صادق عليه السلام گفت كه: پس غالب شد آدم بر موسى عليه السلام‌[2].

و به اين مضمون چند روايت شده است و از غوامض اخبار قضا و قدر است و بعضى حمل بر تقيّه كرده‌اند؛ چون اين حديث در ميان عامّه نيز مشهور است.

و نزديك به اين حديث روايتى از مثنوى در تنبيهات گذشت از اين غامض‌تر و به گمان فقير آن روايت صحيح نيست و در اين حديث، جواب حضرت آدم عليه السلام بر وجه مذكور و تصديق حضرت صادق عليه السلام آن‌جناب را در اين جواب به مقتضاى تيقّن به‌قضا و به موجب تسليم و رضا است.

و مراد آنكه، از اينكه حقّ تعالى گناه مرا پيش از خلق من نوشته است، نبايد كه اين گناه بر ما باشد، بلكه به‌مضمون‌ «لَنْ يُصِيبَنا إِلَّا ما كَتَبَ اللَّهُ لَنا»[3] از براى ماست، پس به زمين آمدن ما و ساير امور مترتّبه بر گناه من بايد راضى بود.

و به اين امور، راه اعتراض بر من نشايد پيمود كه تمامى در معنى نفع ماست، هر چند به ظاهر ضرر نمايد.

اصطياد

بعضى جواب حضرت آدم عليه السلام را از باب تيقّن به قدر گرفته‌اند و در بيان معنى تيقّن به‌قدر اينجا گفته‌اند كه: يعنى بعد از آنكه خطاى من در علم الهى گذشته باشد و پيش از خلق من نوشته شده باشد، چاره‌اى از وقوع نيست ولا محاله به‌وقوع پيوستنى است به دو وجه:

يكى آنكه: چون اين نوشتن و در علم حقّ گذشتن به مقتضاى حكمت است، لهذا

[1]. در مصدر تعبير به سى هزار سال شده است.

[2]. تفسير القمّي، ج 1، ص 44، ذيل آيه 36 از سوره بقره.

[3]. توبه( 9): 51.