المثانى، ثانى اثنين كتاب اسرار قرآنى.

و چون منع مقدّمه متقدّمه و تجويز ترجيح بلامرجّح و تخلّف معلول از علّت تامّه باطل شد، استشكالى كه مولانا به جهت آن مرتكب اين منع و تجويز شد به‌حال خود باقى باشد، فمثلُه كمثل من قدح طرفا من القدح ليصلح الطرف الآخر منه الذي قد قدح؛ و اگر چه ساير سخنان نيز كه ديگران در دفع استشكال گفته‌اند تمام ناقص و ناتمام است- چنانكه در فصل اوّل گفتيم- امّا نه مثل سخن مولانا، خصوصاً سخن بكر داماد و از آن آسان‌تر و بسامان‌تر سخن مؤلّف به‌عجز معترف كه شنيدى.

پس بشناس قدر آن را كه دفع اشكال به اين غايت تا به اين غايت، از احدى به‌نظر نرسيده و به‌هر كه برخورده‌ام به اين برنخورده و پى به آن نبرده [است‌].

فصل دوم: در ذكر مذهب صوفيّه‌

اوّلًا ببايد دانست كه صوفى نيست مگر كسى كه معتقد باشد به يكى از اين سه چيز: وحدت و اتحّاد و حلول؛ چنانكه در اقليم اوّل از كتاب سبعه در رساله منفرده بيان كرديم و در اينجا به‌همين قدر اكتفا مى‌نماييم كه: اتّحاد نزد محقّقان ايشان عبارت است از نيستى، چنانكه گفته‌اند:

شعر:

و بنابر اين اتّحاد، غلوّى در وحدت بود، لكن عارف باده نوش سلسبيلى ملّا احمد اردبيلى به‌عكس اين گفته‌[1] و تحقيق حقّ در رساله مذكور شده است.

و چون اين جمله دانستى، بدان‌كه صوفيّه مى‌گويند: آنچه مى‌شود از خير و شرّ، خواه افعال بندگان و خواه غير افعال بندگان، تمامى مظهر صفات خداست.

چنانچه ملّا جامى گفته:

[1]. حديقة الشيعة، تصحيح صادق حسن‌زاده، ج 2، ص 750، باب در ذكر مذاهب صوفيه.