جاست و آن وادى را «سَقَر» مى‌گويند و او از شدّت گرمى خود، به خداى تعالى شكايت كرد و رخصت طلبيد كه نفسى بكشد. و بعد از آن كه نفس كشيد، جهنّم از نفس او سوخت.[1] و از آن حضرت، روايت كرده كه فرمود: روز قيامت، متكبّران را به صورت مورچه‌هاى كوچك، محشور مى‌كنند و مردم، ايشان را پاىْ‌مال مى‌كنند تا وقتى كه خلايق از حساب، فارغ شوند.[2] و از حضرت امام محمّد باقر عليه السلام روايت كرده كه فرمود: عجب است از كسى كه تكبّر و افتخار مى‌كند، با آن كه اوّل از نطفه مخلوق شده و آخرش مُردارى گنديده خواهد بود و نمى‌داند كه در اين، چه با او خواهند كرد![3] و ابن بابويه رحمه الله در فقيه روايت كرده كه حضرت پيغمبر صلى الله عليه و آله فرمود در وصيّتى كه به امير المؤمنين 1 اعلام و اشخاص‌على بن ابى طالب (ع)، 1 على‌[4] عليه السلام فرموده كه: يا على! به درستى كه خداى تعالى، به اسلام، باطل كرد تكبّر جاهليت را و تفاخرى [را] كه اهل جاهليت به پدران خود مى‌كردند. به درستى كه همه مردم، از آدم مخلوق شده و آدم از خاك، مخلوق شده و گرامى‌ترينِ مردم، كسى است كه تقوا و ترسش از خداى تعالى بيشتر باشد.[5] و كلينى رحمه الله از حضرت امام محمّد باقر عليه السلام روايت كرده كه فرمود: عزّت، مخصوص اله است، مانند رَدا كه مخصوص هر شخصى‌[6] مى‌باشد. و تكبّر، مخصوص اوست، مانند ازار آدمى. پس كسى كه دست به‌[7] يكى از اين دو چيز زند، خداى تعالى، او را سرنگون به جهنّم مى‌اندازد.[8] و قريب به اين مضامين، احاديث، بسيار وارد شده.

و از اخبار مذكوره و غير آنها، ظاهر مى‌شود كه تكبّر ورزيدن، به حَسَب معنى مخاصمه و مجادله با خداوند عالميان، و موجب شقاوت و خسران است، و غرض از تكليف بندگان در دنيا، تحصيل شكستگى و كسب فروتنى و ترك نخوت وكبر و طغيان است.

[1. اسباب تكبّر]

و تكبّر، اسباب و علامات و علاج چند دارد.

[1]. همان، ص 310، ح 10.

[2]. همان، ص 311، ح 11.

[3]. همان، ص 329، ح 4.

[4]. ب و ج:-« على».

[5]. كتاب من لا يحضره الفقيه، ج 4، ص 363، ح 5762.

[6]. ج:« كس».

[7]. ب و ج:« بر».

[8]. الكافى، ج 2، ص 309، ح 3 و 4 و 5.