و فرمود كه: اين، قوام، يعنى عدل و ميانه‌روى است.[1] و از آن حضرت، روايت كرده كه فرمود: اگر كسى آنچه داشته باشد، در راه خدا صرف كند، خوب نكرده و توفيق نيافته. آيا حق تعالى نفرموده كه: «وَ لا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ وَ أَحْسِنُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ»؟[2]؛ يعنى: خود را به دست خود، به هلاك ميندازيد[3] و احسان كنيد؛ زيرا كه خداى تعالى، احسان‌كنندگان را دوست مى‌دارد. پس فرمود: مراد از «محسنين»، عدل‌كنندگان و ميانه‌روان‌اند.[4] و از اين احاديث، ظاهر شد كه اسراف در صرف نمودن مال در راه‌هاى خير نيز جارى مى‌شود و هر گاه خيرات و تصدّقات به حدّى رسد كه موجب پريشانى شود، اسراف خواهد بود.

[انواع اسراف‌]

و بدان كه از احاديث، ظاهر مى‌شود كه اسراف، بر چند نوع است: يكى، تجاوز نمودن از حد در انفاق، اگر چه در راه‌هاى خير باشد، چنانچه گذشت.

ديگر، ضايع كردن مال و بى‌فايده تلف نمودن، هر چند آن مال، اندكى بوده باشد، مثل ريختن آبى كه در ظرف، بعد از خوردن بمانَد و پاشيدن هسته خرما و امثال آن، چنانچه محمّد بن يعقوب كلينى رحمه الله از حضرت امام جعفر صادق عليه السلام روايت كرده كه فرمود: ميانه‌روى، چيزى است كه خداى تعالى آن را دوست مى‌دارد؛ و اسراف، امرى است كه خداى تعالى آن را دشمن مى‌دارد و حتّى انداختن هسته خرما، به جهت آن كه به كارى مى‌آيد، و حتّى ريختن زيادتىِ آبى كه بياشامى.[5] و از آن حضرت، روايت كرده كه شخصى پرسيد كه: ادناى مراتب اسراف، كدام است؟ فرمود:

بسيار پوشيدن و مبتذل ساختن جامه نگه‌داشتنىِ خودت، و آن كه بريزى آنچه [را] در ظرف زياد آيد، و آن كه خرما را بخورى وهسته آن را اين طرف و آن طرف بيندازى.[6] و عيّاشى رحمه الله در تفسير [خود]، از بشر بن مروان روايت كرده كه گفت: [نزد] حضرت امام جعفر صادق عليه السلام رفتم. حضرت، رُطبى طلبيد. پس يكى از آنها كه حاضر بودند، هسته خرما را [دور] مى‌انداخت. آن حضرت، دست او را گرفت و فرمود: اين، از جمله تبذير است و خداى تعالى،

[1]. الكافى، ج 4، ص 54 و 55، ح 1.

[2]. بقره، آيه 195.

[3]. ب:« نيندازيد».

[4]. الكافى، ج 4، ص 53، ح 7.

[5]. همان، ص 52، ح 2.

[6]. همان، ص 56، ح 10.