ندارد و اين حديث، فى الجمله، تنافى با آن حديث دارد كه قبل از اين، مذكور شد و دلالت مى‌كرد بر آن كه در عوض غناى دنيا، درختى در بهشتْ خداى تعالى خلق كرده كه آوازهاى خوب، از آن مى‌آيد و اگر كنيزان مغنّيه در بهشت مى‌بودند، در جواب سائلى كه مى‌پرسيد كه: «آيا در بهشت، غنا مى‌باشد؟»، حضرت مى‌فرمود كه: بلى. كنيزان مغنّيه، در بهشت هست.

و اگر مفسده حمل اين حديث بر معنىِ ظاهر، منحصر در اين مى‌بود، مى‌توانست بر ظاهرش حمل كردن و دفع كردن منافات به وجهى بعيد؛ امّا چنانچه دانستى، منحصر در اين معنى نيست.

پس، از جهت آن كه مخالفت ضرورت و قرآن و غير آن لازم نيايد، به وجهى تأويل بايد كرد يا همه اين اخبار را بر تقيّه حمل كرد، خصوصاً حديث كنيزك مغنّيه [را]؛ زيرا كه خلفاى بنى اميّه و بنى العبّاس، همگى كنيزان‌[1] مغنيّه مى‌داشته‌اند و غنا گوش مى‌كرده‌اند. پس مى‌تواند بود كه جهت دفع ضرر از خود، ائمّه معصومين عليهم السلام كلامى فرمايند كه ظاهرش، جواز غنا باشد و احتمال غير آن داشته باشد.

و بنا بر شقّ دوم- كه مخصوص به غنا در قرآن باشد-، جواب به نحوى خواهد بود كه معلوم باشد و دلالت بر جواز غنا در اشعار واذكار، نخواهد داشت.

و امّا سند اين احاديث؛ پس در سند حديث اوّل، على بن معبد، مجهول و عبد اللَّه بن القاسم- كه مذكور شد كه غالى و كذّاب و متروك الحديث است-، داخل هستند و حديث دوم نيز على بن معبد در سندش داخل است و حديث سوم، يكى از رواتش سهل بن زياد است، كه مذكور شد كه كذّاب و فاسد المذهب و فاسد الروايه است. و ديگر، على بن اسماعيل ميثمى‌[2] و موسى بن عمر صيقل است و هيچ كدام، توثيق صريح ندارند. و ديگر سكونى است، كه قبل از اين مذكور شد در حديث حُدا كه از جمله عامّه است و توثيق ندارد، و با وجود اينها، مُرسل است.

و حديثى كه ابن بابويه روايت نموده نيز مُرسل است و هيچ‌يك از رواتش معلوم نيست و چنين احاديث، با وجود معارضات و موافقت مذهب‌[3] عامّه و جهاتى كه مذكور شد، احتمالى به غير طرح و حمل بر تقيّه يا تأويل ندارد.

[ج: احاديث ديگرى كه در جواز غنا وارد شده‌]

و از جمله آنچه به آن مستند مى‌شوند، حديثى است كه عامّه در كتاب‌هاى خود روايت كرده‌اند كه حضرت پيغمبر صلى الله عليه و آله فرموده كه: كسى كه تغنّى به قرآن نكند، از ما نيست.[4]

[1]. الف:« كنيزك».

[2]. الف:-« ميثمى».

[3]. ب و ج:-« مذهب».

[4]. كنز العمّال، ج 1، ص 605، ح 2769.