گستره نقل معنا

گاهي تفاوت‌هاي ناشي از نقل معناي يک حديث، آن نقل‌ها را به اجمال و يا تعارض مى كشاند؛ اما وقوع چنين تفاوت‌هايي، دست‌کم در حوزه حديث شيعه، فراوان نيست و بيشتر نقل‌ها ـ حتى با تفاوت‌هاى متعدّد لفظى ـ ، اختلاف معنوى مهمّى با هم ندارند. اين، از آن رو است که تحمّل و نقل حديث در اين حوزه و به ويژه پس از سماع از راوي نخست، بيشتر بر كتابت و قرائت نسخه‌ها متکي بوده است، نه حفظ و نقل شفاهى. اين شيوه عقلايي، در جوامع بشري، معمول و متداول بود و با تأکيد معصومان و به ويژه پيامبر اکرم [1] به نوشتن سخنانشان و نهي از ننوشتن آن، گسترش يافت. افزون بر اخبار پرشماري که اين سفارش‌ها را نقل کرده‌اند، گزارش‌هايي نيز از تلاش راويان براي عمل به آنها و ثبت سخنان ائمه در دست است. [2] برخي از اين خبر‌ها وجود راوياني از خواصّ امامان را گزارش مي‌دهند که قلم و دواتي آماده داشته‌اند و در نخستين مرحله تحمّل حديث از امام و يا اندکي پس از آن، عين سخنان امامان و نيز پاسخ‌هاي ايشان را به پرسش‌ها و مسائل پيش‌آمده، مي‌نوشته‌اند. [3] حتي گاه، راوياني که توان کتابت نداشتند ـ مانند ابو بصير که