1. كتابى با عنوان‌ الجمل‌[1] كه با عنوان‌ أحكام أهل الجمل‌[2] نيز ذكر شده است؛

2. كتابى با عنوان‌ النصرة لسيّد العترة فى أحكام البغاة عليه فى حرب البصرة؛

3. المسألة الكافية فى إبطال توبة الخاطئة، يا المسألة الكافية فى تفسيق الفرقة الخاطئة،[3] كه شيخ مفيد در برخى از كتاب‌هاى خود، از آن را با عنوان‌ المسألة الكافية نام برده است.[4] اين سه عنوان، متعلّق به سه كتاب مستقل‌اند كه ظاهراً با سه رويكرد متفاوت، به يك موضوع (جنگ جمل) پرداخته‌اند؛ چرا كه منابع كتاب‌شناسىِ اوّليه- مانند فهرست‌هاى نجاشى و طوسى كه هر دو، از شاگردان شيخ مفيد بوده‌اند-، هر سه عنوان را جداگانه آورده‌اند؛ بويژه شيخ طوسى كه به تصريح مى‌گويد كتاب‌هايى را كه براى شيخ مفيد ذكر كرده، نزد او خوانده يا از او سماع كرده است.[5] كتاب‌ الجمل‌، بارها به چاپ رسيده و موجود است؛ ولى كتاب‌ النصرة، ناياب است و در منابع بعدى نيز گزارشى از آن انعكاس نيافته است. در باره رابطه اين دو كتاب، به چند قرينه بايد توجّه كرد:

يكم: ظاهر عنوان‌ النصرة لسيّد العترة، مى‌تواند اين معنا و پيام را در ذهن تداعى كند كه اين كتاب، در تبيين دلايل حقّانيت امام على عليه السلام در جنگ جمل و احكام فقهىِ مربوط به آن بوده و لذا رويكردى كلامى و فقهى داشته است.

دوم: عنوان كتاب‌ الجمل‌، اين پيام را تداعى مى‌كند كه محتواى آن، در زمينه بيان و نقل حوادث و تاريخ و جزئيات جنگ جمل است و با رويكرد تاريخى، تأليف شده است.

سوم: با ملاحظه مطالب كتاب‌ الجمل‌ در نسخه چاپى، معلوم مى‌شود كه اين كتاب‌

[1]. رجال النجاشى، ص 399؛ الذريعة، ج 5، ص 141.

[2]. الفهرست، طوسى، ص 316؛ معالم العلماء، ص 149؛ الذريعة، ج 1، ص 295.

[3]. رجال النجاشى، ص 399؛ الفهرست، طوسى، ص 316.

[4]. الجمل، ص 229؛ الإفصاح، ص 129؛ الفصول المختارة، ص 105.

[5]. الفهرست، طوسى، ص 316. براى اطلاعات بيشتر در اين باره، ر. ك: مقالات عربى كنگره شيخ مفيد، ج 1، ص 342- 343؛ نور علم، ش 47، نامه هفتم.