سنّت‌هاى جاهلى.[1]

برخى از فقها، اسباب اختلاف را به داخلى و خارجى تقسيم كرده‌اند. بر اين اساس، اسباب داخلى اختلاف، عبارت‌اند از: «نَسخ، احكام قانونى و ولايى، كتمان» و اسباب خارجى: «وضع، نقل به معنا، احاديث مُدْرَج، تقطيع، تشابه خط و نگارش، تصحيح قياسى، خلط بين كلام امام و فقيه از سوى روات».[2]

به نظر مى‌رسد كه علل و اسباب، فراتر از اينها باشند و مى‌توان برخى از آنها را چنين برشمرد:

1. نسخ،

2. از ميان رفتن پاره‌اى قرائن،

3. استنساخ و نحوه كتابت،

4. وضع و جعل،

5. اختلاف حالات مردم از نظر جهل و نسيان و مراتب و درجات،

6. تفاوت شرايط زمانى و مكانى،

7. احكام ولايى پيامبر صلى الله عليه و آله و ائمه عليهم السلام،

8. نقل به معنا،

9. تقيّه،

10. تشريع تدريجى،

11. از ميان رفتن پاره‌اى احاديث،

12. سوء فهم احاديث و روايات،

13. تقطيع روايات،

[1]. مختلف الحديث بين الفقهاء والمحدّثين، ص 29- 50.

[2]. الرافد في علم الأصول، ج 1، ص 26- 29.