اطلاق كل بر جزء

اطلاق كل بر جزء

(ذکر لفظ کلّ و اراده جزء؛ از اقسام مجاز لغوى)

يکى از اقسام مجاز لغوي، «اطلاق کل بر جزء» يعنى آوردن کل و اراده جزء است که برخى از علما آن را از علاقات مجاز شمرده‌ و از آن به «علاقه کليت» تعبير کرده‌اند؛ مانند:

1.((... يَجْعَلُونَ أَصْابِعَهُمْ فِى آذَانِهِم مِّنَ الصَّوَاعِقِ حَذَرَ الْمَوْتِ...) ؛ )از [نهيب] آذرخش [و] بيم مرگ سر انگشتان خود را در گوشهايشان نهند (بقره// 19) . در اين آيه «أصابع» به معناى انگشتان، بر «أنامل» به معناى سر انگشتان، اطلاق شده است؛ بنابراين، از کل (أصابع) قصد جزء (أنامل) شده است.

علت اين گونه سخن‌گفتن اين است که خداوند خواسته است در فرار و روگردانى کفار از صداى هراسناک رعد و برق مبالغه کند؛ گويا به جاى سر انگشتان، انگشتان را در گوش‌هاى خود فرو مى‌برند.

2.((وَالسَّارِقُ وَالسَّارِقَةُ فَاقْطَعُواْ أَيْدِيَهُمَا...))(مائده// 38) . در اين‌جا «يد» به معناى تمام دست، بر جزئى از آن (انگشتان) اطلاق شده است؛ زيرا همه دست دزد را قطع نمى‌کنند؛ بلکه انگشتان (جزئى از دست) را قطع مى‌کنند.