استعمال اسم ظاهر به‌جاي ضمير

استعمال اسم ظاهر به‌جاي ضمير

(از گونه‌هاى مجاز لغوى)

قراردادن اسم ظاهر به جاى ضمير، جايز و نزد اديبان، از گونه‌هاى مجاز است؛ در حالى که اصل اين است که در صورت نياز به تکرار اسم ظاهر، به جاى آن ضمير آورده شود؛ ولى گاهى برخلاف اصل، خود اسم ظاهر تکرار مى‌شود. و اين خلاف اصل، به خاطر انگيزه‌هايى است که به برخى از آن‌ها اشاره مى‌شود:

1. قصد تعظيم؛ مانند:

الف)((... وَاتَّقُواْ اللّهَ وَيُعَلِّمُكُمُ اللّهُ وَاللّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ) ؛ ) و از خدا پروا كنيد، و خدا (بدين گونه‌) به شما آموزش مى‌دهد، و خدا به هر چيزى داناست‌ (بقره// 282) .

ب) (قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ(اللَّهُ الصَّمَدُ) ؛ )بگو اوست‌خداى يگانه، خداى صمد [ثابت متعالى] (اخلاص// 1-2) . در اين آيات، لفظ جلاله «الله» به جاى ضمير براى تعظيم تکرار شده است.

2. قصد تحقير؛ مانند:((... أُوْلَئِكَ حِزْبُ الشَّيْطَانِ أَلَا إِنَّ حِزْبَ الشَّيْطَانِ هُمُ الْخَاسِرُونَ) ؛ )آنان حزب شيطانند آگاه باش كه حزب شيطان همان زيانكارانند (مجادله// 19) . در اين آيه، «حزب‌الشيطان» براى تحقير تکرار شده است.

3. قصد عموم؛ مانند:((وَمَا أُبَرِّىءُ نَفْسِى إِنَّ النَّفْسَ لأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ...) ؛ )و من نفس خود را تبرئه نمى‌كنم چرا كه نفس قطعا به بدى امر مى‌كند مگر كسى را كه خدا رحم كند (يوسف// 53) . در اين آيه، «النفس» به جاى ضمير آمده است.