اسامي سوره حمد

اسامي سوره حمد

(اسامى ذکر شده در منابع دينى براى سوره حمد)

نام‌هاى ديگر سوره حمد عبارتند از:

1. اساس: در سوره حمد از مفاهيمى محورى و جامع همچون توحيد يعنى اساس و پايه دين سخن به ميان آمده است؛ به همين دليل، آن را «اساس» نيز ناميده‌اند.

2. استعانت: «استعانت» از ريشه «عون» به معناى کمک و يارى خواستن است. نمازگزار و قارى قرآن با تلاوت آيه((إِيَّاكَ نَعْبُدُ وإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ))تنها از خداوند استعانت مى‌جويد؛ نام «استعانت» براى سوره حمد از همين آيه گرفته شده است.

3. استقامت: نمازگزار يا قارى قرآن در آيه 6 سوره حمد از خداوند هدايت به راه مستقيم و ثبوت قدم در اين راه را طلب مي‌کند به اين دليل، سوره حمد را «استقامت» نيز ناميده‌اند.

4و5. ام‌الکتاب و ام‌القرآن: درباره وجه نامگذارى سوره حمد به اين دو نام گفته‌اند قرآن و نماز با سوره حمد آغاز مى‌شود و «امّ» مبدأ و خاستگاه فرزند است. و نيز چون سوره حمد دربردارنده علوم و حکمت‌هاى قرآن است و در لغت «ام» به اصل و اساسى گفته مى‌شود که چيزى از آن تکوين مى‌يابد، سوره حمد را به نام‌هاى مذکور خوانده‌اند.

6. انعام: علت انتخاب نام «انعام» براى سوره حمد بيان نشده است. شايد به دليل وجود واژه «نعمت» در آيه 7 اين سوره (صِرَاطَ الَّذِينَ أَنعَمتَ عَلَيهِمْ غَيرِ المَغضُوبِ عَلَيهِمْ وَلاَ الضَّالِّينَ)(باشد؛ ولى مهم‌تر از آن، تقاضاى هدايت از خداوند سبحان است که هدايت، مهم‌ترين نعمت الهى و مطلب محورى آيات اين سوره است. )

7. تفويض: «تفويض» از ريشه «فوض» به معناى واگذاشتن کار به ديگرى است. در اين سوره، انسان با تلاوت آيه((إِيَّاكَ نَعْبُدُ وإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ))کار خود را به خدا تفويض و واگذار کرده، تنها از او استعانت و کمک مى‌جويد؛ به همين خاطر «تفويض» خوانده شده است.

8. تعليم مسأله: چون آداب درخواست و سؤال از خداى متعالى و نحوه مناجات با خدا در اين سوره بيان شده است، به آن «تعليم مسأله» گفته‌اند.

9. ثناء: چون در اين سوره، قارى و نمازگزار با تلاوت آيات((الْحَمْدُ للّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ)الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ(مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ))زبان به ثناگويى و سپاسگزارى از خداوند و بيان اوصاف او مى‌گشايد، به آن «سوره ثناء» گفته‌اند.

10. حمد اُولى: پنج سوره قرآن با جمله «الحمدلله» آغاز شده و به «سور حامدات» يا «سور تحميد» معروفند. اين سوره‌ها عبارت‌اند از: حمد؛ انعام؛ کهف؛ سبأ؛ فاطر. به سوره مبارکه حمد که نخستين و کوتاه‌ترين سور حامدات است سوره «حمد أولي» گفته‌اند.

11. حمد قصرى؛ چون سوره «حمد» در ميان سور حامدات، کوتاه‌ترين سوره است، «حمد قصرى» ناميده شده است.

12. دعا: آن را «دعا» ناميده‌اند؛ چون هدايت به صراط مستقيم در قالب آيه دعايى((اهدِنَا الصِّرَاطَ المُستَقِيمَ))از خدا درخواست شده است.

13. راقيه: «راقيه» اسم فاعل از ماده «رقى» و به معناى افسون کردن است. برخى گفته‌اند «راقيه» و «رقيه» به معناى تعويذ کننده و پناه دهنده است. قرائت سوره حمد باعث تعويذ و پناه جستن به ذات خداوند قادر، از شرور و آفات و… است؛ به همين مناسبت، سوره حمد را «سوره راقيه» گفته‌اند.

14. سبع المثانى: اين سوره از هفت آيه تشکيل يافته و سبع به معناى هفت است. مثانى جمع مثنا و به معناى دوتاها است. سوره حمد در هر نماز واجب و مستحب دو بار خوانده مى‌شود يا به روايتى دو بار نازل شده است (يک بار در مکه و يک بار در مدينه) . اين سوره بر دو بخش است: يک بخش حمد الهى از طرف عبد و بخش دوم بخشش از خداوند بر بندگان. گاهى به کل قرآن نيز سبع‌المثانى مى‌گويند.

15. سؤال: چون نمازگزار و قارى قرآن با جمله((اهدِنَا الصِّرَاطَ المُستَقِيمَ))از خداوند سبحان هدايت در دين را مسئلت مى‌کند، سوره حمد را «سوره سؤال» نيز ناميده‌اند.

16و17. شافى و شفاء؛ اين نامگذارى برگرفته از حديث پيامبر اکرم (ص) است که مى‌فرمايد: «فاتحة الکتاب شفاء من کلِّ داء؛ سوره حمد درمان هر دردى است».

18. شکر: پيام اصلى نخستين آيه (الْحَمْدُ للّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ) حمد و سپاس خداوند است. هر نوع سپاس از هر کسى صادر شود، از آنِ پروردگار جهانيان است و به او برمى‌گردد و جز او کسى شايسته حمد و ثنا نيست؛ از اين رو، به سوره حمد «سوره شکر» نيز گفته‌اند.

19. صلات: اين نام از باب تسمية الشىء باسم لازمه است. خداوند در حديث قدسى فرموده است: «من صلات (سوره حمد) را بين خويش و عبدم دو قسمت کرده‌ام؛ در بخشى خداوند با بنده و در بخشى ديگر، عبد با خداى خود سخن مى‌گويد». در حديث شريف آمده است: «لاصلاة الا بفاتحة الکتاب؛ صحت نماز متوقف بر قرائت سوره حمد است»؛ به اين جهت به سوره حمد «سوره صلات» نيز گفته‌اند.

20. فاتحة‌الکتاب يا فاتحة‌القرآن: «فاتحه» از ريشه «فتح» به معناى گشايش و گشودن، و «فاتحه» به معناى گشاينده و آغازگر است. علت نامگذارى سوره حمد به «فاتحة الکتاب» مي‌تواند يکى از اين وجوه باشد:

الف) قرآن کريم با اين سوره آغاز مى‌شود.

ب) آموزش قرآن از اين سوره شروع مى‌شود.

ج) نماز با اين سوره آغاز مى‌شود.

د) اولين سوره‌اى است که نازل شد.

هـ) اولين سوره‌اى است که در لوح محفوظ ثبت شده است.

و) واژه «حمد» آغازگر هر کلام و کتابى است.

21. قرآن عظيم: نسبت سوره فاتحه با جميع قرآن (غير از حمد) نسبت اجماع و تفصيل است؛ يعنى محتوا و مضامين اصلى قرآن در سوره حمد متجلى شده است؛ از اين رو، آن را «قرآن عظيم» خوانده‌اند. رسول خدا (ص) فرمودند: «سوره حمد، ام‌القرآن و سبع‌المثانى و قرآن عظيم است».

22. کافيه: چون سوره حمد بايد در نماز خوانده شود و هيچ سوره‌اى نمى‌تواند جايگزين آن شود، به آن «کافيه» گفته‌اند.

23. کنز: حضرت رسول (ص) مي‌فرمايد: «ان فاتحة الکتاب أشرف ما فى کنوز العرش؛ سوره حمد در گنجينه‌هاى عرش الهى باارزش‌ترين است»؛ لذا آن را «کنز» نيز گفته‌اند.

24. لازمه: درباره نامگذارى سوره حمد به سوره لازمه، دليلى بيان نشده است. گويا به دليل الزامى و واجب بودن تلاوت اين سوره در همه نمازهاى واجب و مستحب، به آن «لازمه» گفته‌اند.

25. مناجات: چون نمازگزار با خواندن آيه((إِيَّاكَ نَعْبُدُ وإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ))در سوره حمد با خدا راز و نياز مي‌کند، به آن «سوره مناجات» نيز مي‌گويند.

26. نور: سوره حمد، روشنايى‌بخش دل‌ها و چراغ فروزان راه‌ها و نمايانگر راه راست و صراط مستقيم براى انسان‌ها است؛ از اين رو، به «سوره نور» نيز شهرت يافته است.

27. وافيه: از آن‌جا که سوره حمد شامل همه معارف قرآن است و سخن خداوند با بنده و مناجات بنده با خدا در آن آمده است، به آن «وافيه» نيز مي‌گويند.

28. هدايت: اين نام برگرفته از آيه 6 سوره حمد است((اهدِنَا الصِّرَاطَ المُستَقِيمَ))که نمازگزار و قارى قرآن از درگاه خداوند هدايت و راهنمايى طلب مى‌کند.