ادات استدراك

ادات استدراك

(کلمه افاده کننده تدارک و جبران جمله پيشين در افاده تمام مقصود)

«استدراک» جبران‌کردن و تدارک ديدن است، و در ادبيات، نوعى تدارک و نوعى اضراب از جمله پيشين را گويند؛ به عبارت ديگر، رفع توهم از جمله پيشين با يکى از ادوات استدراک است. به ادات مفيد اين معنا «ادات استدراک» گويند.

در فارسى معمولاً اين وظيفه بر عهده واژه‌هاى «اَمّا» يا «ولي» نهاده شده است. در عربى «لکن» (بدون تشديد) نمونه بارز ادات استدراک است که در قرآن آمده است. «لکن» حرف ابتدا، غيرعامل و فقط مفيد استدراک است که در اين صورت، حرف عطف نيست؛ چون معمولاً پس از حرف عطف مى‌آيد؛ مانند:((وَلَكِن كَانُوا هُمُ الظَّالِمِينَ) ؛ )بلكه خود ستمكار بودند (زخرف// 76) .

همچنين «لکنّ» (با تشديد نون) از ادات استدراک است که اسم را نصب، و خبر را رفع مى‌دهد. حکم پس از «لکنّ» با حکم ماقبل آن مخالف است؛ مانند:(()… وَمَا كَفَرَ سُلَيْمَانُ وَلَكِنَّ الشَّيْاطِينَ كَفَرُواْ …) ؛ و سليمان كفر نورزيد ليكن آن شيطان[صفت]ها به كفر گراييدند (بقره// 102) .