اختلاف مخبرٌبه

اختلاف مخبرٌبه

(تعابير مختلف قرآن از يک واقعه؛ از اسباب رفع تعارض ظاهرى آيات)

از جمله مباحث علوم قرآن، تعارض ظاهرى آيات است. اين تعارض اسبابى دارد، که يکى از آن‌ها «اختلاف مخبرٌبه» است که در آن از موضوعى که داراى انواع و حالات گوناگون است خبر داده مي‌شود. در اين‌ها، الفاظ و عبارات مختلفى به کار رفته است که مفهوم تعارض را القا مى‌کنند؛ مانند داستان خلقت آدم که يک بار مى‌فرمايد:((خَلَقَهُ مِن تُرَابٍ) ؛ [كه] او را از خاك آفريد (آل‌عمران// 59) و ديگر بار مى‌گويد:)(مِّنْ حَمَإٍ مَّسْنُونٍ) ؛ از گلى سياه و بدبو آفريديم (حجر// 26) . و بار سوم آمده است:((... مِّن طِينٍ لَّازِبٍ) ؛ از گلى چسبنده پديد آورديم (صافات// 11) و در نهايت مى‌گويد:)(... مِن صَلْصَالٍ كَالْفَخَّارِ) ؛ از گل خشكيده‌اى سفال مانند آفريد (الرحمن//14) .

در اين آيات، جوهر خلقت انسان؛ خاک، گل و لاى تغييريافته، گِلى چسبنده و گِل خشک، معرفى شده است، و اين‌ها با هم تفاوت دارند؛ اما ريشه همه آن‌ها خاک است که اين مراحل، پشت سر گذاشته مى‌شود تا انسان خلق شود؛ به عبارت ديگر، هر يک از اين آيات به مرحله‌اى از خلقت انسان اشاره دارند. بنابراين مى‌توان گفت چون مراحل خلقت انسان که از آن‌ها خبر داده شده است تفاوت دارند، آيات قرآن هم به حسب ظاهر اختلاف دارند؛ ولى در حقيقت، تعارض و اختلافى در بين نيست و هر آيه به مرحله‌اى از خلقت آدم اشاره دارد.