اجتهاد قرّاء

اجتهاد قرّاء

(آراى شخصى قاريان در قرائت قرآن)

يکى از علل اختلاف قرائت‌ها، اجتهاد و استنباط شخصى قاريان است. هر قارى عقيده‌اى در قرائت داشت که به‌ آن اعتماد مي‌کرد، و گاهى با تعصب تمام به عقيده‌اش پاى‌بند بود؛ گرچه با عقيده عمومى و آراى ارباب تحقيق مخالف بود.

داستان کسائى و قرائت‌هاى خلاف قاعده او در مسجد پيامبر (ص) و اعتراض مردم مدينه به او، و بسيارى از قرائت‌هاى حمزه که مورد اعتراض مردم قرار گرفت، و او به اين اعتراضات به علت اعتقاد به دلايل خود توجه نمى‌کرد، از نمونه‌هاى روشن اجتهاد قاريان است.

پاره‌اي از اجتهاد قرّاء بر اساس توجه بيش از اندازه به قواعد ادبيات و تصلّب در ترجيح برخي از وجوه محتمل بود. از امام صادق (ع) نقل کرده‌اند که فرمود: «اهل عربيت (اديبان) کلام خداوند را تحريف کرده، مقصود آن را برمي‌گردانند»؛ يعنى اديبان با طرح إعراب‌ها و پيش‌کشيدن مباحث نحوى و فرضيه‌سازى براى حرکات محتمل، باعث انحراف اذهان از معناى اصلى آيات شده‌اند، و حتى افراد کج‌فهم به معناى نادرست دست مي‌يابند و آن را به قرآن نسبت مى‌دهند. اين قبيل اجتهادات به مخالفت رسم‌الخط و حتى نقل و روايت مي‌انجاميد. ابوبکر بن مقسم اين گونه اجتهاد کرده است. وى قرائتى را برمي‌گزيد که به نظرش با اصول و قواعد عربى سازگار باشد؛ گرچه اين قرائت‌ها مخالف رسم‌الخط مصحف يا نقل باشد.