اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی الجزء : 1 صفحة : 4768
وجوه و نظاير قرآن
وجوه و نظاير قرآن
(الفاظ مشترک و متواطى قرآن؛ يکى از مباحث
علوم قرآنى)
يکى از مباحث علوم قرآنى، «وجوه و نظاير قرآن» است که مفسر قرآن کريم بايد از آن اطلاع داشته باشد.
«وجوه» لفظ مشترکى است که در معانى گوناگون کاربرد دارد؛ و در هر مورد به کمک قرينه،
به معنايى خاص انصراف پيدا مىکند؛ خواه آن معنا حقيقى يا مجازى يا استعارى يا کنايى
باشد. «نظاير» نيز به الفاظى گفته مىشود که متواطى و در دلالت بر مصاديق، يکسان باشند.
عدّهاى نظاير را در لفظ، و وجوه را در معانى دانستهاند، و کسانى ديگر
مراد از آن را استعمال اشارات باطنى و عدم اکتفا به تفسير ظاهرى به شمار آوردهاند.
بعضى وجود «وجوه و نظاير قرآن» را يکى از وجوه اعجاز قرآن پنداشتهاند؛
زيرا کلماتى در قرآن هست که بيش از 20 وجه دارند؛ و اين در کلام بشر وجود ندارد؛ براى
نمونه، واژه «صلاة» در قرآن کريم داراى شکلهاى معنايى گوناگون است که مفسران براى
آن 9 وجه ذکر کردهاند:
نخستين مؤلف در اين فنّ، مقاتل بن سليمان است. از متأخران نيز ابنجوزى،
فقيه دامغانى، ابوالحسن محمد بن عبدالصمد مصرى، ابنفارس و جلالالدين سيوطى در زمينه
وجوه و نظاير صاحب تأليفند.
در تفسير وجوه يا کلمات مشترک، برخى از مفسران غالباً يکى از معانى را
انتخاب کرده، ديگر معانى را ناديده ميگيرند. در مقابل، بعضى ديگر همه يا آن دسته از
معانى لفظ را که با قواعد ادبى و جايگاه کاربردى آن در آيه سازگار باشد، جزء تفسير
آيه قلمداد کرده، در عرض هم ميپذيرند.
[1]زركشي ، محمد بن بهادر ، 745 - 794ق;البرهان
فى علوم القرآن(باحاشيه);جلد1;صفحه (102-111)
[2]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد2;صفحه (144-155)
[3]خرمشاهي ، بهاء الدين ، 1324 -;دانش نامه
قرآن وقرآن پژوهى;جلد2;صفحه (2298-2299)
[4]كمالي دزفولي ، علي ، 1292 -;قرآن ثقل
اكبر;صفحه (365-366)
[5]جلالي نائيني ، محمد رضا ، 1291 -
1389.;تاريخ جمع قرآن;صفحه (367-370)
[6]جمعي از محققان;مجله پژوهشهاى قرآنى;جلد(7,8);صفحه
286
اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی الجزء : 1 صفحة : 4768