اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی الجزء : 1 صفحة : 4694
نسخ تكويني
بَداء
(نسخ تكويني)
(ظهور پس از خفا، يا ايجاد رأى جديد)
بداء (به فتح باء) به دو معناى نزديک
به هم اطلاق مىشود:
1. ظهور پس از خفا:((... وَبَدَا لَهُم مِّنَ اللَّهِ مَا لَمْ يَكُونُوا
يَحْتَسِبُونَ))(زمر// 47) ؛
2. ايجاد رأى جديد: صاحب قاموس مىگويد:
«و بدا له فى الأمر بدواً و بداءاً و بدائة، أي: نشأ له فيه رأي».
بدا در معناي لغوي آن در مورد انسانها
جايز است نه خداوند؛ يعني هم ممكن است چيزي كه بر كسي مخفي بوده براي او آشكار گردد.
و هم ممكن است كسي نظر و ديدگاهي درباره چيزي داشته باشد سپس آن ديدگاه تغيير يافته
رأي ديگري اختيار كند. ولي خداوند از بدا به هر دو معناي فوق منزه است.
بلي در كتاب قرآن و احاديث فراواني كه
از ائمه اطهار (ع) روايت شده « بدا» به معناي ديگري براي خداوند اثبات
شده است.
ودانشمندان شيعه به تبعيت از امامان معصوم خويش اين لفظ را درباره خدا
به كار ميبرند.
گويي اعتقاد به «بدا» از مختصات مذهب شيعه است، و كمتر كتاب كلامي و تفسيري
شيعه يافت ميشود كه در آن اشاره به مسأله «بدا» نشده و مقصود از آن را بيان نكرده
باشند. پا فشاري انديشمندان شيعي بر اين مسأله به حدي بوده كه تاكنون كتابهاي زيادي
در خصوص آن نگاشتهاند در عين حال بسياري از متكلمان اهل سنت اعتقاد به بدا را به عنوان
يكي از نقاط ضعف شيعه ذكر كرده و ازاين راه آنها را مورد هجوم قرار ميدهند.
با دقت در شبهات آنها ميتوان دريافت كه آنان «بدا» را به همان معناي لغوي
آن به كار بردهاند، در حالي كه اگر به ديده انصاف و بدون تعصب به اين مسأله نگاه شود
روشن ميشود كه «بدا» باتفسيري كه ائمه اطهار (ع) دانشمندان شيعه درباره آن به دست
دادهاند، انديشمندان اهل سنت هم آن را قبول دارند و گويي اختلاف در مورد «بدا» لفظي
است نه معنوي.
مراد شيعه از بدا در حق خداوند، تغيير امر غير حتمى در تکوينيات به دست
حق تعالى بعد از خفاى آن بر بندگان است. در حقيقت، بدا در تکوينيات مانند نسخ در شرعيات
مىباشد.
بدا- با اين معنا- مبتنى بر سه امر است:
1. همه چيز در جهان، به مشيت پروردگار بستگى دارد؛
2. ميان علم خالق و مخلوق تفاوت است و خفا تنها در علم مخلوق راه دارد
و براى خداوند هيچ گونه خفايى نيست؛
3. خداوند در هيچ امرى مجبور نيست، بلکه در هر شرايطى بر اساس مصلحت، قضا
و قدر را تغيير مىدهد.
متکلمان شيعه تاکيد ميکنند بدا نسبت به خداوند متعال به معناى مخفى بودن
امرى بر پروردگار و سپس ظاهر شدن آن براى او نيست. آنها مىگويند: هرگاه خداوند حکمى
را صادر کند و يا ايجاد چيزى را اراده فرمايد، از همان اول مىداند که آن چه پديد آمده،
هميشگى است يا اينکه پس از مدت زمان معينى تغيير خواهد کرد يا از بين مىرود؛ پس بدا،
آشکار شدن حقيقت براى پروردگار نيست، چون براى او همه حقايق از همان اول ظاهر مىباشد،
بلکه بدا در حقيقت، آشکار شدن امرى است براى غير خدا (بندگان) که به اراده خداوند و
کيفيت آن و نوع حکم صادر شده از سوى او آگاهى نداشتهاند.
[1]عريض ،علي حسن;فتح المنان فى نسخ القرآن;صفحه
50
[2]معرفت ، محمد هادي ، 1309 -1385.;التمهيد
فى علوم القرآن;جلد3;صفحه (369-432)
[3]مكارم شيرازي ، ناصر ، 1305 -;تفسير نمونه;جلد10;صفحه
245
[4]خويي ، ابوالقاسم ، 1278 - 1371;البيان
فى تفسيرالقرآن;صفحه 386
[5]صالح ، صبحي ، 1926 -;مباحث فى علوم القرآن;صفحه
271
[6]جمعي از محققان;علوم القرآن عندالمفسرين;جلد2;صفحه
619
[7]كمالي دزفولي ، علي ، 1292 -;شناخت قرآن;صفحه
284
[8]صالحي كرماني ، محمد رضا;درآمدى برعلوم
قرآن;صفحه 207
[9]حكيم ، محمد باقر ، 1318- 1382.;علوم
القرآن;صفحه 200
اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی الجزء : 1 صفحة : 4694