اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی الجزء : 1 صفحة : 4607
مناسبت
مناسبت
(تناسب در لفظ يا سياق کلام؛ از اسباب
تقديم لفظى بر لفظ ديگر)
«مناسبت» يکى از اسباب تقديم و تأخير است؛ يعنى گاهى به مناسبتى که در
سياق کلام هست، لفظى بر لفظ ديگر مقدم مىشود؛ مانند:
1.((وَلَكُمْ فِيهَا جَمَالٌ حِينَ
تُرِيحُونَ وَحِينَ تَسْرَحُونَ) ؛ «و در آنها (چهارپايان) براى شما زينت و شکوه است
هنگامى که آنها را به استراحتگاهشان بازمىگردانيد و هنگامى که (صبحگاهان) به صحرا
مىفرستيد» (نحل// 6) . )
در اين آيه، بازگرداندن حيوانات در شامگاهان از آن رو که زيباتر از به
صحرا رفتن در صبحگاهان است بر آن مقدم شده است (هنگام رفتن حيوانات همه گرسنهاند)
.
2.((وَالَّذِينَ إِذَا أَنفَقُوا
لَمْ يُسْرِفُوا وَلَمْ يَقْتُرُوا) ؛ «و کسانى که هرگاه انفاق کنند، نه اسراف کنند
و نه سختگيري» (فرقان// 67) . در اين آيه، نفى اسراف مقدم شده است؛ زيرا اسراف در انفاق
بيشتر صورت مىپذيرد. )
گاهى نيز تقديم و تأخير به دليل مناسبت لفظ است، نه سياق؛ مانند:
1. تقديم لفظ «اوّل» بر «آخر» در(هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ)((حديد//
3) ؛ )
2. تقديم لفظ «مستقدم» بر لفظ «مستأخر» در((وَلَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَقْدِمِينَ مِنكُمْ
وَلَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَأْخِرِينَ))(حجر//
24) .
[1]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد3;صفحه 42
[2]زركشي ، محمد بن بهادر ، 745 - 794ق;البرهان
فى علوم القرآن(باحاشيه);جلد3;صفحه 262
[3]كمالي دزفولي ، علي ، 1292 -;قرآن ثقل
اكبر;صفحه 327
اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی الجزء : 1 صفحة : 4607