مقدم و مؤخر

تقديم و تاخير

(مقدم و مؤخر)

(جابه‌جا کردن يک لفظ از جايگاه طبيعى آن در کلام، از اسلوب بلاغى قرآن و از اسباب اجمال)

تقديم و تأخير از اسلوب‌هاى معانى قرآن، و يکى از اسباب اجمال است. در قرآن‌کريم برخى الفاظ، مقدم يا مؤخر از جايگاه خويش در آيات آورده شده‌اند. اين کار علاوه بر اين که اصولى و کاملاً نظام‌مند است و بر اعجاز بيانى قرآن‌کريم دلالت دارد، بر زيبايى اسلوب و شيوايى تعبير و حسن سبک نيز مي‌افزايد.

درباره جواز تقديم و تأخير ميان علما اختلاف است.

در مقدم و مؤخر قرآن به دو وضعيت برمي‌خوريم:

1. به حسب ظاهر، معناى آيه مشکل است؛ اما وقتى دانستيم که از قبيل تقديم و تأخير است، معناى آن روشن مي‌شود؛ مانند:((الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِى أَنزَلَ عَلَى عَبْدِهِ الْكِتَابَ وَلَمْ يَجْعَل لَّهُ عِوَجَا)قَيِّمًا…)((کهف// 1 ـ 2) که در تقدير چنين است: انزل على عبده الکتاب قيماً ولم يجعل له عوجاً. نمونه‌هاى ديگرى از تقديم و تأخير که سبب اجمال آيه شده است به اين شرح است: آيه:)(يَسْأَلُونَكَ كَأَنَّكَ حَفِيٌّ عَنْهَا)((اعراف//187) که در تقدير: «يَسْأَلُونَكَ عَنْهَا كَأَنَّكَ حَفِيٌّ» است، و آيه:)(وَلَوْلَا كَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِن رَّبِّكَ لَكَانَ لِزَامًا وَأَجَلٌ مُسَمًّى)((طه//129) که در تقدير: «وَلَوْ كَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِن رَّبِّكَ وَأَجَلٌ مُسَمًّى لَكَانَ لِزَامًا» است، و آيه:)(حَتَّى تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَحْدَهُ إِلَّا قَوْلَ إِبْرَاهِيمَ لِأَبِيهِ)((ممتحنه//4) که استثناى از صدر آيه، يعني:)(قَدْ كَانَتْ لَكُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِى إِبْرَاهِيمَ وَالَّذِينَ مَعَهُ إِذْ قَالُوا لِقَوْمِهِمْ)(است. )

2. تقديم و تأخير باعث ابهام در فهم معنا نشده است. در اين صورت، سخن از علّت تقديم و تأخير است که فوايد مختلفى براى آن برشمرده‌اند؛ مانند: تبرک، تشريف، تعظيم، مناسبت، ترغيب و برانگيختن و….

نيز ر.ک: اسباب تقديم و تأخير.