responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 446

آيه غار

آيه غار

(آيه 40 توبه، در باره هجرت پيامبر از مکه و پناه گرفتن در غار به همراه ابوبکر)

به آيه 40 سوره توبه «آيه غار» مى‌گويند:((إِلاَّ تَنْصُرُوهُ فَقَدْ نَصَرَهُ اللَّهُ إِذْ أَخْرَجَهُ الَّذِينَ كَفَرُوا ثانِيَ اثْنَيْنِ إِذْ هُما فِي الْغارِ إِذْ يَقُولُ لِصاحِبِهِ لا تَحْزَنْ إِنَّ اللَّهَ مَعَنا فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ عَلَيْهِ وَ أَيَّدَهُ بِجُنُودٍ لَمْ تَرَوْها وَ جَعَلَ كَلِمَةَ الَّذِينَ كَفَرُوا السُّفْلى‌ وَ كَلِمَةُ اللَّهِ هِيَ الْعُلْيا وَ اللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ) ؛ «اگر او را يارى نكنيد خداوند (او را يارى خواهد كرد همانگونه كه در مشكلترين ساعات او را تنها نگذارد) آن هنگام كه كافران او را (از مكه) بيرون كردند در حالى كه دومين نفر بود (و يك نفر همراه او بيش نبود) در آن هنگام كه آن دو در غار بودند و او به همسفر خود مى‌گفت غم مخور خدا با ماست! در اين موقع خداوند سكينه (و آرامش) خود را بر او فرستاد و با لشكرهايى كه مشاهده نمى‌كرديد او را تقويت نمود و گفتار (و هدف) كافران را پائين قرار داد (و آنها را با شكست مواجه ساخت) و سخن خدا (و آئين او) بالا (و پيروز) است و خداوند عزيز و حكيم است». )

اين آيه در مورد هجرت پيامبر از مکه به مدينه و مخفي شدن در «غار ثور» است، و يادآوري مي‌کند خداوندي که در سختترين حالات و پيچيده‌ترين شرائط پيامبرش را به شكل معجز آسايى يارى كرد قادر است باز از او حمايت كند، و آن زمانى بود كه مشركان مكه توطئه خطرناكى براى نابود كردن پيامبر چيده بودند و تصميم گرفتند عده زيادى شمشير زن از قبائل مختلف عرب خانه پيامبر (ص) را شبانه در حلقه محاصره قرار دهند و صبحگاهان دسته جمعى به او حمله كنند و او را در بسترش از دم شمشيرها بگذرانند. پيامبر (ص) كه به فرمان خدا از اين جريان آگاه شده بود آماده بيرون رفتن از مكه و هجرت به مدينه شد، اما نخست براى اين كه كفار قريش به او دست نيابند به غار ثور كه در جنوب مكه قرار داشت و در جهت مخالف جاده مدينه بود پناه برد. دشمنان كوشش فراوانى براى يافتن پيامبر كردند ولى مايوس و نوميد بازگشتند و پيامبر (ص) پس از سه شبانه روز توقف در غار و اطمينان از بازگشت دشمن، شبانه از بيراهه به سوى مدينه حركت كرد، و بعد از چندين شبانه روز سالم به مدينه رسيد و فصل نوينى در تاريخ اسلام آغاز شد.

در اين سفر، ابو بكر نيز همراه پيامبر (ص) بود. ماجراى مصاحبت ابو بكر با پيامبر (ص) در اين سفر و اشارات سر بسته‌اى كه در آيه فوق به اين موضوع شده در ميان مفسران شيعه و اهل تسنن بحثهاى مختلفى برانگيخته است. فخر رازى در تفسير خود با تعصب خاصى كوشش كرده كه دوازده فضيلت! براى ابو بكر از آيه فوق استنباط كند. از طرف ديگر، بعضى اصرار دارند كه مذمتهاى متعددى از آيه استفاده مى‌شود. توجه به نکات ذيل، موضوع را تا حدي روشن مي‌کند:

1. کلمه «صاحب» دليل بر مدح يا ذمّ نيست، زيرا صاحب به معناي همنشين و همسفر است، اعم از اينكه اين همنشين و همسفر شخص خوبى باشد يا بد، چنان كه در آيه 37 سوره كهف در داستان آن دو نفر كه يكى با ايمان و خداپرست و ديگرى بى ايمان و مشرك بود مى‌خوانيم:((قالَ لَهُ صاحِبُهُ وَ هُوَ يُحاوِرُهُ أَ كَفَرْتَ بِالَّذِي خَلَقَكَ مِنْ تُرابٍ) ؛ « رفيقش به او گفت: آيا به خدايى كه تو را از خاك آفريده كافر شدى؟ ». )

2. ضمير «عليه» در جمله: «فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ عَلَيْهِ» به قرينه جمله بعد (وَ أَيَّدَهُ بِجُنُودٍ لَمْ تَرَوْها: او را با لشكرى نامرئى يارى كرد) ، و با توجه به اتحاد مرجع ضميرها، به پيامبر (ص) برمي گردد، و نبايد تصور كرد که سكينه مربوط به موارد حزن و اندوه است، بلكه در قرآن كرارا مى‌خوانيم كه سكينه بر شخص پيامبر نازل گشت هنگامى كه در شرائط سخت و مشكلى قرار داشت، از جمله در آيه 26 همين سوره در جريان جنگ حنين مى‌خوانيم:((ثُمَّ أَنْزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ عَلى‌ رَسُولِهِ وَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ) ؛ «خداوند سكينه و آرامش را در آن شرائط سخت بر پيامبرش و بر مؤمنان نازل كرد»، و نيز در آيه 26 سوره فتح مى‌خوانيم:)(فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ عَلى‌ رَسُولِهِ وَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ) ، در حالى كه در جمله‌هاى قبل در اين دو آيه هيچگونه سخنى از حزن و اندوه به ميان نيامده است بلكه سخن از پيچيدگى اوضاع به ميان آمده است.

3. جمله «أَيَّدَهُ بِجُنُودٍ لَمْ تَرَوْها» نمي‌تواند به ابو بكر بر‌گردد، زيرا تمام بحث اين آيه بر محور يارى خداوند نسبت به پيامبر دور مى‌زند و قرآن مى‌خواهد روشن كند كه پيامبر (ص) تنها نيست و اگر ياريش نكنيد خدا ياريش خواهد كرد.


[1]مكارم شيرازي ، ناصر ، 1305 -;تفسير نمونه;جلد7;صفحه 418
[2]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ، 849 - 911ق.;الدر المنثور في التفسير بالماثور;جلد3;صفحه 239
[3]طبرسي ، فضل بن حسن ، 468 - 548ق;مجمع البيان فى تفسيرالقرآن;جلد5;صفحه 48
[4]طباطبايي ، محمد حسين ، 1281 - 1360;الميزان في تفسير القرآن;جلد9;صفحه 279
[5]فخر رازي ، محمد بن عمر ، 544 - 606ق.;التفسيرالكبير;جلد16;صفحه 49
اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 446
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست