مطابقه

طباق

(مطابقه)

(جمع دو معناى متضاد در يک عبارت)

«طباق» در لغت به معناي سنجيدن و موافق کردن دو چيز با هم، مطابق و برابر آمده است. و از انواع اسلوب بديعى قرآن است که به آن مطابقه، تطبيق، تضاد و تکافؤ نيز مى‌گويند (باقلاني، تکافؤ را غير از طباق، اما قريب به آن دانسته است) . و آن در اصطلاح بديعيان و لغت شناسان جمع شدن دو معنا و مفهوم متضاد در يک جمله است.

منظور از دو معناي متضاد تنها دو امر وجودي که در محل واحد اجتماع کنند و ميان آن‌ها غايت خلاف باشد، نيست؛ بلکه اعم از آن است و در جايي که تنافي في الجمله نيز باشد، را نيز شامل است چه تقابل و تنافي حقيقي باشد و چه اعتباري و چه تقابل از نوع تضاد و تناقض باشد و چه ازنوع عدم و ملکه و تقابا تضايف و چيز هايي شبيه آن‌ها.

طباق يکي از آرايه‌هاي معنوي است که در انواع مختلف کلمه اعم از اسم، فعل و حرف واقع مي‌شود. پديده طباق يا تضاد در شکل‌هاي مختلفش در اشعار جاهلي، قرآن مجيد، احاديث نبوي و... بارها به کار رفته، و از ديرباز توجه بسياري از دانشمندان و زبان شناسان عرب را به خود مشغول کرده است و تقريباً از اواخر سده 2ق به عنوان يک اصطلاح ادبي مورد بحث قرار گرفت. خليل بن احمد (170ق) ، اصعمي (216ق) و رمّاني (384ق) بـه تعريف لغوي آن پرداختـه‌اند.

طباق بر دو قسم است: 1. طباق حقيقى؛ 2. طباق مجازي. هرکدام از اين دو، يا لفظى است يا معنوي، و در تقسيمى ديگر يا ايجابى است يا سلبي.

نيز ر.ک: طباق حقيقي؛ طباق مجازي؛ طباق ايجابي؛ طباق سلبي؛ طباق لفظى؛ طباق معنوي.

()