مصحف سمرقندي

مصحف سمرقندي

(مصحف منسوب به خط خليفه سوم)

مصحف سمرقندي، به عثمان منسوب است. گويا امير تيمور گورکانى (م 807 ق) قطعاتى از آيات قرآن منسوب به خط عثمان را همراه خود از شام به سمرقند مى‌برد که پس از مرگ وى بر سر قبرش مى‌گذارند. بعد اين مصحف به جامع عبيدالله الاحمر (خواجه احرار سمرقند) منتقل مى‌شود. سپس حاکم ترکستان آن را به پطرزبورگ منتقل مى‌کند و در کتابخانه انستيتو باستان‌شناسى نگهدارى مى‌شود. اين نسخه در آن‌جا به نام «مصحف سمرقندى» معروف، و شايع مى‌شود که همان مصحفى است که عثمان روى آن کشته شد و آثار خون وى بر آن مانده است؛ لذا مردم در روزهاى معيّنى آن را زيارت مى‌کردند.

در سال 1904 م اداره سانسور پطروگراد (لنين‌گراد) به پروفسور ن. پاکراوسکى مدير انستيتو باستان‌شناسى پطروگراد اجازه چاپ پنجاه نسخه از آن را داد. به موجب اين اجازه، کپى ليتوگرافى آن توسط ماسکيموف. س. ن تهيه شد. 25 نسخه به ممالک اسلامى و بعضى از مستشرقان اهدا و 25 نسخه ديگر هر يک به بهاى پانصد روبل (طلا) فروخته شد. نسخه‌اى از آن را ناصرالدين‌شاه در يک مخزن بزرگ در کتابخانه سلطنتى نگاه داشت و نسخه ديگرى از آن در سال 1341 به کتابخانه مجلس شوراى ملى عرضه شد که گويا باز براى کتابخانه سلطنتى خريدارى شده باشد.

اين مصحف پس از انقلاب شوروى در سال 1918 م با تشريفات نظامى به اداره «نظارت ديني»، و پنج سال بعد (1923م) به سمرقند منتقل شد.

اکنون قرآن مزبور به کتابخانه انستيتو شرق‌شناسى فرهنگستان علوم جمهورى ازبکستان (ظ تاشکند) منتقل شده است.

اين يک نمونه خوب از آن مصاحفى است که به خط عثمان نسبت داده‌اند. اين مصحف به خط حيرى - کوفى است؛ اما نقطه و اعراب ندارد. رسم‌الخط بسيار قديمى است؛ اما نه به آن حد که به زمان عثمان برسد. بعضى جاها «الف» ميان کلمه را ندارد؛ مثل «راحمين»؛ ولى در «قالوا» الف وسط و آخر و «واو» را دارد.