اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی الجزء : 1 صفحة : 4373
مصادر اسباب نزول
مصادر اسباب نزول
(روايات بيانگر سبب نزول آيات قرآن)
منظور از مصادر اسباب نزول، رواياتى است
که سبب نزول آيهاى را بيان و ثابت مىکنند. روايات افراد شاهد و ناظر نزول قرآن، عمدهترين
راه اثبات است.
شناسايى سبب نزول براى صحابه رسول خدا
(ص) بيشتر از راههاى قطعى و روشن صورت گرفته است؛ ولى گاهى هم سبب نزول به قرينه و
اماره براى صحابه شناخته مىشد. هرگاه سبب نزول آيه يا آياتى روايت و از قول صحابى
مقبولى نقل شده باشد، ديگر به روايت ديگرى براى تأييد آن حديث احتياج نيست؛ اما اگر
سبب نزول در حديث مرسلى آمده باشد -يعنى حديث از صحابى نباشد و آخرين نفرى که خبر از
او نقل مىشود، يک نفر تابعى باشد نه صحابي- چنين روايتى پذيرفته نمىشود؛ زيرا در
اين موارد، قول تابعى حجّت نيست؛ مگر روايت مرسل ديگرى آن را تأييد کند، و اين روايت
اخير نيز از پيشوايان تفسير قرآن که مسلماً آنان نيز از صحابه گرفته باشند، نقل شده
باشد؛ مانند: مجاهد، عکرمه و….
پس، شرط صحت روايت، درک حادثه يا سؤالى
است که سبب نزول بخشى از قرآن شده که به چشم ديده يا به گوش شنيده شده است.
به سبب اهميت اسباب نزول در تفسير آيات،
مفسران و قرآنپژوهان از سدههاى آغازين به صورت مستقل و غيرمستقل به تأليفاتى در اين
باب دست زدهاند که نخستين آنها کتاب اسباب النزول على بن مدينى (متوفاى 234 ق) است.
اين تأليفات مانند کتابهاى حديث اهلسنّت
داراى ضعفها و اشکالات جدى مانند وجود روايات ضعيف و موضوع؛ خطاهاى تاريخي؛ و مطالب
دور از ذهن و مبالغههاى شگفتانگيز و باورنکردنى است.
هنوز به طور قطعى و روشن نمىتوان سبب
نزول هر آيهاى از قرآن را بيان کرد.
اينک معرفى چند اثر در اين باره:
1. اسباب النزول على بن احمد نيشابورى
(م 468 ق) (از مشهورترين تصنيفات در اسباب النزول است که به طور مکرر چاپ شده است)
؛
[1]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه 107
[2]زرقاني ، محمد عبد العظيم ، 1948- م.;مناهل
العرفان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه 107
[3]حجتي ، محمد باقر ، 1311 -;اسباب النزول;صفحه
167
[4]معرفت ، محمد هادي ، 1309 -1385.;التمهيد
فى علوم القرآن;جلد1;صفحه (241-267)
[5]صالح ، صبحي ، 1926 -;مباحث فى علوم القرآن;صفحه
(127-163)
[6]راميار ، محمود ، 1301 - 1363;تاريخ قرآن;صفحه
625
[7]جمعي از محققان;مجله پژوهشهاى قرآنى;جلد2;صفحه
(125-156)
اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی الجزء : 1 صفحة : 4373