آيه عدد مقاتلين

آيه عدد مقاتلين

(آيه 65 انفال، در باره حد نصاب جنگجويان در وجوب جهاد)

به آيه 65 سوره انفال «آيه عدد مقاتلين» مى‌گويند: (يا أَيُّهَا النَّبِيُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى الْقِتالِ إِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ عِشْرُونَ صابِرُونَ يَغْلِبُوا مِائَتَيْنِ وَ إِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ مِائَةٌ يَغْلِبُوا أَلْفاً مِنَ الَّذِينَ كَفَرُوا بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لا يَفْقَهُونَ) ؛ «اى پيامبر! مومنان را تحريك به جنگ (با دشمن) كن، هر گاه بيست نفر با استقامت از شما باشند بر دويست نفر غلبه مى‌كنند و اگر صد نفر باشند بر هزار نفر از كسانى كه كافر شدند پيروز مى‌گردند چرا كه آنها گروهى هستند كه نمى‌فهمند!».

در اين آيه خداوند خطاب به مؤمنان مي‌فرمايد: اگر از شما بيست نفر سرباز با استقامت باشد بر دويست نفر غلبه خواهند كرد و اگر از شما صد نفر باشد بر هزار نفر از كافران غلبه مى‌كند. و گرچه تعبير آيه به صورت اِخبار از غلبه يك نفر بر ده نفر است، ولى به قرينه آيه بعد كه مى‌گويد: «الْآنَ خَفَّفَ اللَّهُ عَنْكُمْ» (هم اكنون خدا اين تكليف را بر شما تخفيف داد) روشن مى‌شود كه منظور از آن تعيين وظيفه و برنامه و دستور است نه تنها يك خبر ساده، و به اين ترتيب مسلمانان نبايد منتظر اين باشند كه از نظر نفرات جنگى با دشمن در يك سطح مساوى قرار گيرند بلكه حتى اگر عدد آنها يك دهم نفرات دشمن باشد باز وظيفه جهاد بر آنها فرض است. سپس اشاره به علت اين حكم كرده و مى‌گويد" اين بخاطر آن است كه دشمنان بى ايمان شما جمعيتى هستند كه نمى‌فهمند((بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لا يَفْقَهُونَ) ، و با تقليد كوركورانه و يا تعصب خشك و بى منطق به دنبال اين مكتب افتاده‌اند و اين تاريكى راه و ناآگاهى از هدف و ندانستن پايان كار و نتيجه مبارزه، اعصاب آنها را سست مى‌كند، و توان و استقامتشان را مى‌گيرد، و از آنها موجودى ضعيف مى‌سازد. )

اما به دنبال دستور سنگين فوق، خداوند آن را چند درجه تخفيف مى‌دهد و مى‌فرمايد:((الْآنَ خَفَّفَ اللَّهُ عَنْكُمْ وَ عَلِمَ أَنَّ فِيكُمْ ضَعْفاً فَإِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ مِائَةٌ صابِرَةٌ يَغْلِبُوا مِائَتَيْنِ وَ إِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ أَلْفٌ يَغْلِبُوا أَلْفَيْنِ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ اللَّهُ مَعَ الصَّابِرِينَ) ؛ «هم اكنون خداوند به شما تخفيف داد و دانست در ميان شما افرادى ضعيف و سست هستند، در اين حال اگر از شما صد نفر سرباز با استقامت باشند، بر دويست نفر غلبه مى‌كنند و اگر هزار نفر باشند بر دو هزار نفر به فرمان خدا پيروز مى‌شوند و خداوند با صابران است». )

همانطور كه مشاهده كرديم آيه نخست، به مسلمانان دستور مى‌دهد كه حتى اگر لشگر دشمن ده برابر آنها باشد از مقابله با آنها سرباز نزنند، در حالى كه در آيه دوم نسبت را به دو برابر تنزل داده است. اين اختلاف ظاهرى سبب شده كه بعضى حكم آيه اول را بوسيله آيه دوم منسوخ بدانند، و يا آيه اول را بر يك حكم مستحبّ و آيه دوم را بر يك حكم واجب حمل كنند، يعنى اگر تعداد دشمنان حد اكثر دو برابر تعداد مسلمانان باشد وظيفه دارند از ميدان جهاد عقب‌نشينى نكنند، اما اگر بيش از دو برابر باشد تا ده برابر مى‌توانند از جهاد خود دارى كنند، اما بهتر آن است كه باز هم دست از جهاد بر ندارند.

ولى جمعى از مفسران را عقيده بر اين است كه اختلاف ظاهرى كه بين دو آيه ديده مى‌شود نه دليل بر نسخ است و نه دليل بر استحباب، بلكه هر يك از اين دو حكم مورد معينى دارد: به هنگامى كه مسلمانان گرفتار ضعف و سستى شوند و در ميان آنها افراد تازه كار و ناآزموده و ساخته نشده بوده باشند مقياس سنجش همان نسبت دو برابر است، ولى به هنگامى كه افراد ساخته شده و ورزيده و قوى الايمان همانند بسيارى از رزمندگان بدر بوده باشند اين نسبت تا ده برابر ترقى مى‌كند. بنا بر اين دو حكم مذكور در دو آيه، مربوط به دو گروه مختلف و در شرائط متفاوت است، و به اين ترتيب نسخى در اينجا وجود ندارد، و اگر مى‌بينيم در بعضى از روايات تعبير به نسخ شده است بايد توجه داشته باشيم كه نسخ در لسان روايات مفهوم وسيعى دارد كه «تخصيص» را هم شامل مى‌شود.