محكم

محكم

(عبارت داراى معناى صريح و بدون احتمالات مختلف)

«محکم» اسم مفعول از باب افعال به معناى «متقن» و «ممنوع» است؛ چنان‌که گفته مى‌شود: أحکم الأمر، ‌أى: أتقنه (کار را استوار کرد) و أحکم الرأي، ‌أي: أتقنه و مَنَعه من الفساد.

قرآن کريم به هر دو معنا محکم است؛ يعنى هم الفاظ و معانى آن متقن و استوار است و هم ممنوع و بازداشته شده از هر نقص و عيبى است:((كِتَابٌ أُحْكِمَتْ آيَاتُهُ))(هود// 1) .

اما در اصطلاح، آيات محکم آياتى هستند که از لحاظ دلالت چنان صريح و روشنند که هيچ زمينه‌اى براى احتمالات ديگر در معناى آن‌ها باقى نمى‌گذارند. اين آيات بنا به مفاد آيه 7 سوره آل عمران أُمّ‌الکتاب‌اند؛ يعنى اصل، مرجع، مفسر و توضيح‌دهنده آيات ديگرند؛ چنان‌که راغب در المفردات فى غريب القرآن مى‌گويد: «المحکم ما لاتعرض فيه شبهة لا من حيث اللفظ و لا من حيث المعني، و المتشابه ما لا ينبىء ظاهره عن المراد».

برخى براى «محکم» تعريف‌هاى ديگرى نيز ذکر کرده‌اند؛ مانند:

1. محکم آن است که قابل تأويل نباشد.

2. آياتى که اخبار انبيا و امت‌هاى آن‌ها به تفصيل و با تکرار در آن‌ها آمده است.

3. آياتى که فرايض و وعد و وعيد در آن‌ها آمده است.

4. آياتى که ظاهرش مراد واقعى است.

5. آن است که مراد واقعى آن معلوم باشد؛ چه با فهم ظاهر آيه و چه با تأويل آن.