مجاز

حقيقت و مجاز

(مجاز)

(استعمال لفظ در معناى موضوعٌ‌له (حقيقت) يا غيرموضوعٌ‌له (مجاز) )

يکى از اسلوب‌هاى بيانى قرآن «حقيقت و مجاز» است.

حقيقت در مقابل مجاز، استعمال لفظ در موضوعٌ‌له و معناى اصلى آن است. اگر لفظ در معنايى به کار برده شود که در عرف اهل زبان براى آن معنا وضع شده باشد «حقيقت» و اگر در معنايى غير از معناى حقيقى و اصلى آن به دليل ارتباط ميان آن دو معنا به‌کار رود «مجاز» است. و فايده مجاز؛ تقويت کلام، شيوايى سخن و پرورش معنا و قوه خيال است. مجاز که از ريشه جاز المکان؛ يعنى از جايگاه خود تجاوز کردن است، از بهترين وسايل براى بلاغت کلام و روشن کردن معنا و تأکيد مقصود به‌شمار مي‌رود.

عبدالقاهر جرجانى مى‌گويد: اگر براى کلمه، هر معنايى غير از مقصود واضع در نظر گرفته شود، مجاز نام دارد.

حقيقت بر دو قسم است: 1. حقيقت عقلي؛ 2. حقيقت لفظي.

اکثر کلمات قرآن حقيقت است؛ اما درباره وقوع مجاز در قرآن اختلاف است و برخى مجاز در قرآن را انکار کرده‌اند.

نيز ر.ک: مجاز لغوى.