responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 412

آيه سكر

آيه سكر

(آيه 43 نساء، در باره عدم جواز نماز در حالت مستي)

به آيه 43 سوره نساء «آيه سکر» مى‌گويند:((يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَقْرَبُوا الصَّلاةَ وَ أَنْتُمْ سُكارى‌ حَتَّى تَعْلَمُوا ما تَقُولُونَ وَ لا جُنُباً إِلاَّ عابِرِي سَبِيلٍ حَتَّى‌ تَغْتَسِلُوا وَ إِنْ كُنْتُمْ مَرْضى‌ أَوْ عَلى‌ سَفَرٍ أَوْ جاءَ أَحَدٌ مِنْكُمْ مِنَ الْغائِطِ أَوْ لامَسْتُمُ النِّساءَ فَلَمْ تَجِدُوا ماءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيداً طَيِّباً فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَ أَيْدِيكُمْ إِنَّ اللَّهَ كانَ عَفُوًّا غَفُوراً) ؛ «اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد در حالى كه مست هستيد به نماز نزديك نشويد تا بدانيد چه مى‌گوئيد و همچنين هنگامى كه جنب هستيد، مگر اينكه مسافر باشيد، تا غسل كنيد، و اگر بيماريد يا مسافر و يا) قضاى حاجت كرده‌ايد و يا با زنان آميزش جنسى داشته‌ايد و در اين حال آب (براى وضو و غسل) نيابيد با خاك پاكى تيمم كنيد، به اين طريق كه صورتها و دستها را با آن مسح كنيد، خداوند بخشنده و آمرزنده است».

بسياري از دانشمندان علوم قرآني گفته‌اند اين آيه، نسخ شده است. قتاده و مجاهد، ناسخ را «آيه تحريم خمر»، و ابن عباس آيه 6سوره مائده دانسته است:((يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَ أَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِكُمْ وَ أَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ وَ إِنْ كُنْتُمْ جُنُباً فَاطَّهَّرُوا وَ إِنْ كُنْتُمْ مَرْضى‌ أَوْ عَلى‌ سَفَرٍ أَوْ جاءَ أَحَدٌ مِنْكُمْ مِنَ الْغائِطِ أَوْ لامَسْتُمُ النِّساءَ فَلَمْ تَجِدُوا ماءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيداً طَيِّباً فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَ أَيْدِيكُمْ مِنْهُ ما يُرِيدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ وَ لكِنْ يُرِيدُ لِيُطَهِّرَكُمْ وَ لِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ) ؛ «اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد هنگامى كه براى نماز بپاخاستيد صورت و دستها را تا آرنج بشوئيد و سر و پاها را تا مفصل (يا برآمدگى پشت پا) مسح كنيد و اگر جنب باشيد خود را بشوئيد (غسل كنيد) و اگر بيمار يا مسافر باشيد يا يكى از شما از محل پستى آمده (قضاى حاجت كرده) يا با زنان تماس گرفته باشيد (آميزش جنسى كرد)

ه‌ايد) و آب (براى غسل يا وضو) نيابيد با خاك پاكى تيمم كنيد و از آن بر صورت (پيشانى) و دستها بكشيد، خداوند نمى‌خواهد مشكلى براى شما ايجاد كند بلكه مى‌خواهد شما را پاك سازد و نعمتش را بر شما تمام نمايد شايد شكر او را بجا آوريد».

از آيه 43 سوره نساء چند حكم اسلامى استفاده مى‌شود:

1. تحريم نماز در حال مستى، يعنى افراد مست نمى‌توانند مشغول اداء فريضه نماز شوند و نماز آنها در اين حال باطل است، فلسفه آن هم روشن است، زيرا نماز گفتگوى بنده و راز و نياز او با خدا است و بايد در نهايت هوشيارى انجام گردد و افراد مست از اين مرحله دور و بيگانه‌اند.

اسلام براى پياده كردن بسيارى از احكام خود، از روش تدريجى استفاده كرده، مثلاً همين مسئله تحريم مشروبات الكلى را در چند مرحله پياده نموده است، نخست آن را به عنوان يك نوشيدنى نامطلوب و نقطه مقابل «رزقاً حسناً» (نحل/ 67) ، سپس در صورتى كه مستى آن در حال نماز باشد جلوگيرى كرده (آيه فوق) ، و بعد منافع و مضار آن را با هم مقايسه نموده و غلبه زيانهاى آن، بيان شده است (بقره/ 219) ، و در مرحله آخر نهى قاطع و صريح از آن نموده است (مائده/ 90) .

بنابراين، آيه فوق به هيچ وجه دلالت بر اجازه نوشيدن خمر ندارد بلكه تنها در باره مستى در حال نماز سخن گفته، و در مورد غير نماز سكوت اختيار كرده تا مرحله نهايى حكم فرا رسد.

البته با توجه به اينكه اوقات پنجگانه نماز مخصوصا در آن زمان كه معمولا در پنج وقت انجام مى‌شد فاصله چندانى با هم ندارند، خواندن نماز در حال هشيارى، لازمه‌اش اين است كه در فاصله اين اوقات از نوشيدن مايعات مست كننده به كلى صرف نظر شود زيرا غالبا مستى آن تا موقع نماز ادامه مى‌يابد، و حالت هشيارى پيدا نمى‌شود، بنا بر اين حكم آيه فوق شبيه يك تحريم هميشگى و مستمر است.

اين موضوع نيز لازم به يادآورى است كه در روايات متعددى كه در كتب شيعه و اهل تسنن وارد شده آيه فوق به «مستى خواب» تفسير شده، يعنى در حالى كه هنوز كاملا بيدار نشده‌ايد، شروع به نماز نكنيد تا بدانيد چه مى‌گوئيد.

2. باطل بودن نماز در حال جنابت- كه با جمله: «و لا جُنُباً» به آن اشاره شده است- سپس استثنايى براى اين حكم بيان فرموده و مى‌گويد: «إِلَّا عابِرِي سَبِيلٍ»: مگر اينكه مسافر باشيد (و در مسافرت گرفتار بى‌آبى شويد كه در اين حال نماز خواندن به شرط تيمم كه در ذيل آيه خواهد آمد جايز است) .

3. جواز نماز خواندن يا عبور از مسجد بعد از غسل كردن، كه با جمله: «حتى تغتسلوا» بيان شده است.

4. تيمم براى معذورين و شيوه تيمم.

در باره فلسفه تيمم‌ و فايده آن بايد به دو نكته توجه داشت:

الف. فايده اخلاقى: تيمم يكى از عبادات است، و روح عبادت به معناي واقعى كلمه در آن منعكس مى‌باشد، زيرا انسان پيشانى خود را كه شريفترين عضو بدن او است با دستى كه بر خاك زده، لمس مى‌كند تا فروتنى و تواضع خود را در پيشگاه او آشكار سازد، يعنى پيشانى من و همچنين دستهاى من در برابر تو تا آخرين حد، خاضع و متواضعند، و به دنبال اين كار متوجه نماز و يا ساير عباداتى كه مشروط به وضو و غسل است مى‌شود، و به اين ترتيب در پرورش روح تواضع و عبوديت و شكر- گزارى در بندگان اثر مى‌گذارد.

ب. فايده بهداشتى: امروز ثابت شده كه خاك به خاطر داشتن باكتريهاى فراوان مى‌تواند آلودگيها را از بين ببرد، اين باكتريها كه كار آنها تجزيه كردن مواد آلى و از بين بردن انواع عفونتها است معمولا در سطح زمين و اعماق كم كه از هوا و نور آفتاب بهتر مى‌توانند استفاده كنند فراوانند، به همين دليل هنگامى كه لاشه‌هاى حيوانات و يا بدن انسان پس از مردن زير خاك دفن شود و همچنين مواد آلوده گوناگونى كه روى زمينها مى‌باشد، در مدت نسبتا كوتاهى تجزيه شده و بر اثر حمله باكتريها كانون عفونت از هم متلاشى مى‌گردد، مسلم است اگر اين خاصيت در خاك نبود كره زمين در مدت كوتاهى مبدل به يك كانون عفونت مى‌شد، اصولا خاك خاصيتى شبيه مواد آنتى بيوتيك دارد و تاثير آن در كشتن ميكربها فوق العاده زياد است. بنا بر اين خاك پاك نه تنها آلوده نيست بلكه از بين برنده آلودگيها است و مى‌تواند از اين نظر تا حدودى جانشين آب شود، با اين تفاوت كه آب حلال است، يعنى ميكربها را حل كرده و با خود مى‌برد، ولى خاك ميكرب‌كش است.

اما بايد توجه داشت كه خاك تيمم كاملا پاك باشد همانطور كه قرآن در تعبير جالب خود مى‌گويد: «طيّباً». قابل توجه اينكه تعبير به «صعيد» كه از ماده «صعود» گرفته شده اشاره به اين است كه بهتر است خاكهاى سطح زمين براى اين كار انتخاب شود، همان خاكهايى كه در معرض تابش آفتاب و مملو از هوا و باكتريهاى ميكرب‌كش است، اگر چنين خاكى طيب و پاكيزه نيز بود، تيمم با آن اثرات فوق را دارد بدون اينكه كمترين زيانى داشته باشد.


[1]مكارم شيرازي ، ناصر ، 1305 -;تفسير نمونه;جلد3;صفحه 395
[2]خويي ، ابوالقاسم ، 1278 - 1371;البيان فى تفسيرالقرآن;صفحه 335
[3]زرقاني ، محمد عبد العظيم ، 1948- م.;مناهل العرفان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه 108
[4]جمعي از محققان;مجله پژوهشهاى قرآنى;جلد2;صفحه 247
[5]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ، 849 - 911ق.;لباب النقول في اسباب النزول;صفحه 57
[6]واحدي ، علي بن احمد ، - 468ق;اسباب النزول;صفحه 101
[7]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ، 849 - 911ق.;الدر المنثور في التفسير بالماثور;جلد2;صفحه 164
[8]طبرسي ، فضل بن حسن ، 468 - 548ق;مجمع البيان فى تفسيرالقرآن;جلد3;صفحه 80
[9]حويزي ، عبد علي بن جمعه ، - 1112ق.;تفسيرنورالثقلين;جلد1;صفحه 483
[10]قمي ، علي بن ابراهيم ، - 329ق.;تفسيرالقمى;جلد1;صفحه 139
اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 412
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست