كيفيت نزول قرآن

كيفيت نزول قرآن

(شيوه‌هاى مختلف وحى بر پيامبر (ص) )

منظور از کيفيت نزول قرآن، چگونگى نزول وحى بر رسول گرامى (ص) است؛ اعم از نزول به‌واسطه جبرئيل يا بدون واسطه. همچنين حالات و عوارض روحانى و جسمانى رسول گرامى اسلام (ص) هنگام دريافت وحى و نيز حوادث همزمان يا پيش از نزول وحى که در حقيقت زمينه‌ساز نزول بود، همگى در کيفيت نزول قرآن مورد نظر است.

در آيه 51 سوره شورى رابطه غيبى خدا با پيامبران به سه صورت بيان شده است:

1. از طريق وحى و القاى در قلب؛

2. شنيدن صداى غيبى بدون رؤيت گوينده؛

3. ارسال پيام الهى توسط فرشته.

علامه طباطبايى (ره) در تحقيق اين موضوع مى‌فرمايد: آيات و روايات در کيفيت نزول سوره‌هاى قرآن مختلف است و بعضى بر اين دلالت دارد که خداوند متعالى تجلى کرده، وحى مى‌فرموده است، و اين وحي، بي‌واسطه است. از بعضى نيز استفاده مى‌شود که وحى الهى توسط جبرئيل بوده است. در آيه 51 سوره شورى((وَمَا كَانَ لِبَشَرٍ أَن يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلَّا وَحْيًا أَوْ مِن وَرَاء حِجَابٍ أَوْ يُرْسِلَ رَسُولًا))«وحى خدا» قسيم «ارسال رسل» قرار گرفته است؛ يعنى «وحياً» با «فرستادن مأمور و رسول» يا «تکلم از وراى حجاب» مقابل افتاده است. پس هرجا وحى بوده، ديگر جبرئيل نبوده است؛ بلکه توسط خود حضرت حق بي‌واسطه بوده است و آن‌جاهايى که توسط جبرئيل نازل مى‌شده، ديگر جلوه خدا بدون واسطه نبوده است.

از سوى ديگر، در قرآن سه آيه داريم که بر نزول قرآن توسط جبرئيل، روح‌القدس و روح‌الأمين دلالت دارند: آيه 97سوره بقره؛ آيه 102 سوره نحل؛ آيه 193 سوره شعراء. ظاهر اين آيات اين است که همه قرآن را جبرئيل نازل کرده است.

براى کسب حقيقت مطلب و جمع بين آيات مى‌گوييم کيفيت نزول وحى سه مرحله دارد:

مرحله اول: نزول وحى از جانب خدا بي‌واسطه.

مرحله دوم: از جانب خدا با واسطه جبرئيل؛ يعنى در جايى که خدا وحى مى‌کرده، جبرئيل هم بوده و خداوند توسط جبرئيل وحى مى‌کرده است.

مرحله سوم: اين که از جانب جبرئيل هم بي‌واسطه نبوده باشد؛ بلکه توسط اعوان و ياران او وحى مى‌شده است. در اين صورت، خداوند توسط جبرئيل و از جبرئيل توسط اعوان او وحى ابلاغ مى‌شده است. در اين قسم، هم خداى متعالى حاضر بوده است و هم جبرئيل و هم اعوان جبرئيل. در تمام اين سه مرحله، اهل سه مرحله (حضرت حق، جبرئيل و سَفَره کِرام بَرَره) حاضر بوده‌اند و نزول وحى هم در هر يک از مراحل توسط همه اين‌ها (کرام برره، جبرئيل و حضرت حق) صورت مى‌گرفته است، غاية‌الامر در بعضى از موارد نظر اصلى به خود ذات حق بوده است؛ به طورى که به جبرئيل و سَفَره نظر نمى‌شده است؛ و اين در مواردى است که حال رسول خدا (ص) تغيير مى‌کرده و طبق آيه سوره شورى «وحياً» بوده است، و در برخى از موارد نظر اصلى به جبرئيل بوده است؛ طورى که به سَفَره نظر نمى‌شده. و نظر به حق از آينه و مرآت جبرئيل بوده است، و در بعضى از موارد هم نظر اصلى به همان فرشتگان زيردست و اعوان جبرئيل يعنى سَفَره بوده و از دريچه وجود و تعين آن‌ها به جبرئيل و حضرت حق نظر مى‌شده است. اين قسم اخير هم مطابق همان آيه((أَوْ يُرْسِلَ رَسُولًا))بوده است؛ ولى گاهى توسط جبرئيل و گاهى توسط سَفَره

کرام بَرَره (فرشتگانى ارجمند و نيکوکار) که ياران و اعوان او هستند، نزول قرآن صورت گرفته است.

نيز ر.ک: نزول جبرئيل؛ صوت وحى؛ صور نزول جبرئيل.