قواعد سؤال و جواب قرآن

قواعد سؤال و جواب قرآن

(اصول کلى سؤال و جواب در قرآن)

يکى از قواعد ادبى قرآن، قاعده سؤال و جواب است. جواب بايد با سؤال هماهنگ باشد؛ اما گاهى براى تفهيم به پرسشگرى که سؤال را نادرست و نابه‌جا طرح کرده است، در پاسخ به سؤال وى از اين قاعده عدول مى‌شود.

عدول از هماهنگى در جواب، به اقتضاى حال گاهى سبب مى‌شود جواب کامل‌تر و شامل‌تر از سؤال بيايد و گاهى ناقص؛ مانند:

1. (يَسْأَلُونَكَ عَنِ الأهِلَّةِ قُلْ هِيَ مَوَاقِيتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ) ؛ «از تو درباره هلال‌هاى ماه مى‌پرسند؛ بگو آن، وقتنماى مردم و (موسم) حج است» (بقره// 189) .

در اين آيه درباره هلال ماه و تغييرات آن سؤال شده است؛ ولى در جواب، حکمت آن را بيان کرده است.

2.((يَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنفِقُونَ قُلْ مَا أَنفَقْتُم مِّنْ خَيْرٍ فَلِلْوَالِدَيْنِ وَالأَقْرَبِينَ وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ))(بقره// 215) .

در اين آيه، از چيزى سؤال شده است که بايد انفاق شود؛ ولى در جواب، موارد مصرف انفاق بيان شده است.

3.((وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي))(اسراء// 85) .

در اين آيه از ماهيت روح سؤال شده است؛ ولى جواب، با سؤال هماهنگ نيست؛ زيرا قصد سؤال‌کنندگان، کسب معرفت نبوده است؛ بلکه براى خرده‌گيرى و سرسختى در رأى بوده است.

گاهى جواب، از سؤال افزون‌تر است؛ مانند:((وَمَا تِلْكَ بِيَمِينِكَ يَا مُوسَى)قَالَ هِيَ عَصَايَ أَتَوَكَّأُ عَلَيْهَا وَأَهُشُّ بِهَا عَلَى غَنَمِى وَلِيَ فِيهَا مَآرِبُ أُخْرَى)((طه// 17 - 18) . )

در اين آيه از موسى (ع) درباره چيزى که در دست دارد سؤال شده است؛ اما موسى علاوه بر معرفى عصا، کارهايى را هم که با آن انجام مى‌دهد بيان کرده است.

يکى ديگر از قواعد سؤال و جواب اين است که اگر سؤال جمله فعليه است، جواب نيز جمله فعليه باشد، و اگر اسميه است، جواب هم اسميه آورده شود؛ مانند:((قَالَ مَنْ يُحْيِى الْعِظَامَ وَهِيَ رَمِيمٌ)قُلْ يُحْيِيهَا الَّذِى أَنشَأَهَا أَوَّلَ مَرَّةٍ)((يس// 78 - 79) .)