قلب (بلاغت)

قلب (بلاغت)

(يکى از انواع مجاز لغوى)

«قلب» از مجازهاى لغوى و بر دو قسم است:

1. قلب اسناد: فعل يا حکمى به چيزى اسناد داده شود؛ در حالى که مقصود غير آن است؛ مانند:

(وَآتَيْنَاهُ مِنَ الْكُنُوزِ مَا إِنَّ مَفَاتِحَهُ لَتَنُوءُ بِالْعُصْبَةِ) ؛ «و ما به او گنجينه‌هايى بخشيده بوديم که کليدهاى آن بر جوانان نيرومند هم سنگين مى‌آمد» (قصص// 76) .

در اين آيه، ظاهراً «لتنوأُ» به «مفاتح» نسبت داده شده است؛ در حالى که مقصود، اسناد «لتنوأ» به «العصبة» است.

(لِكُلِّ أَجَلٍ كِتَابٌ) ؛ «براى هر زمانى نوشته‌اى است» (رعد// 38) ؛ در حالى که معناى اصلى آن «لکل کتاب اجل» است؛ يعنى «براى هر نوشته‌اى زمانى است».

2. قلب عطف: يعنى جاى معطوفٌ‌عليه و معطوف عوض شود؛ مانند:((فَأَلْقِهْ إِلَيْهِمْ ثُمَّ تَوَلَّ عَنْهُمْ فَانظُرْ مَاذَا يَرْجِعُونَ) ؛ «نامه را نزد آنان بيفکن، سپس از آنان روى برتاب و ببين چه پاسخى مى‌دهند» (نمل// 28) که در تقدير چنين است: «فانظر ماذا يرجعون ثم تول عنهم». در اين آيه «تول عنهم» که معطوف است، معطوفٌ‌عليه قرار گرفته، و «فانظر ماذا يرجعون» که معطوف‌ٌعليه است، به جاى آن آمده است.)