responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 3788

قسم به ستارگان

قسم به ستارگان

(يکى از موارد قسم در قرآن)

قرآن کريم در چهار آيه به «ستارگان» سوگند ياد کرده است:

1.((فَلَا أُقْسِمُ بِالْخُنَّسِ)الْجَوَارِ الْكُنَّسِ) ؛ «سوگند به ستارگان بازگردنده که در مکان خود به گردش آيند» (تکوير// 15 - 16) .

«خُنَّس» جمع «خانس» از ماده «خَنْس» در اصل به معنى انقباض و باز گشت و پنهان شدن است، و شيطان را از اين جهت «خنّاس» مى‌گويند كه خود را مخفى مى‌كند، و هنگامى كه نام خدا برده شود منقبض مى‌شود همان گونه كه در حديث آمده است: «الشيطان يوسوس الى العبد فاذا ذكر الله خنس؛ شيطان پيوسته بندگان خدا را وسوسه مى‌كند و هنگامى كه خدا را ياد كنند بر مى‌گردد».

«جوار» جمع «جاريه» به معنى رونده سريع است. «كنس» جمع «كانس» از ماده «كَنْس» به معنى مخفى شدن است و «كَناس» به لانه پرندگان و مخفيگاه آهوان و حيوانات وحشى گفته مى‌شود.

در اينكه منظور از اين سوگندها چيست بسيارى از مفسران معتقدند كه اشاره به پنج ستاره سياره منظومه شمسى است كه با چشم غير مسلّح ديده مى‌شود (عطارد، زهره، مريخ، مشترى، و زحل) .

توضيح اينكه اگر در چند شب متوالى چشم به آسمان بدوزيم به اين معنى پى مى‌بريم كه ستارگان آسمان دستجمعى تدريجا طلوع مى‌كنند و با هم غروب مى‌نمايند بى آنكه تغييرى در فواصل آنها به وجود آيد، گويى مرواريدهايى هستند كه روى يك پارچه سياه در فواصل معينى دوخته شده‌اند، و اين پارچه را از يك طرف بالا مى‌آورند و از طرف ديگر پايين مى‌كشند، تنها پنج ستاره است كه از اين قانون كلى مستثنا است، يعنى در لابلاى ستارگان ديگر حركت مى‌كند گويى پنج مرواريد ندوخته روى اين پارچه آزاد قرار گرفته‌اند، و در لابلاى آنها مى‌غلطند!

اينها همان پنج ستاره بالا است كه عضو خانواده منظومه شمسى مى‌باشد، و حركات آنها به خاطر نزديكيشان با ما است، و گرنه ساير ستارگان آسمان نيز داراى چنين حركاتى هستند اما چون از ما بسيار دورند ما نمى‌توانيم حركات آنها را احساس كنيم، اين از يكسو.

از سوى ديگر: توجه به اين نكته لازم است كه علماى هيئت اين ستارگان را «نجوم متحيّره» ناميده‌اند زيرا حركات آنها روى خط مستقيم نيست، و به نظر مى‌رسد كه مدتى سير مى‌كنند بعد كمى بر مى‌گردند، دو مرتبه به سير خود ادامه مى‌دهند كه درباره علل آن در علم هيئت بحثهاى فراوانى شده است.

آيات فوق ممكن است اشاره به همين باشد كه اين ستارگان داراى حركتند (الجوار) و در سير خود رجوع و باز گشت دارند (الخُنّس) و سرانجام به هنگام طلوع سپيده صبح و آفتاب مخفى و پنهان مى‌شوند، شبيه آهوانى كه شبها در بيابانها براى به دست آوردن طعمه مى‌گردند، و به هنگام روز از ترس صياد و حيوانات وحشى در «كناس» خود مخفى مى‌شوند (الكُنّس) .

اين احتمال نيز وجود دارد كه منظور از «كَنْس» پنهان شدن آنها در شعاع خورشيد است، به اين معنى كه به هنگام گردش در اطراف خورشيد گاه به نقطه‌اى مى‌رسند كه در كنار خورشيد قرار مى‌گيرند و مطلقا پيدا نيستند كه علماء نجوم از آن تعبير به «احتراق» مى‌كنند، و اين نكته لطيفى است كه با توجه و دقت در وضع اين ستارگان روشن مى‌شود.

بعضى نيز «كَنْس» را اشاره به قرار گرفتن اين ستارگان در برجهاى آسمانى مى‌دانند كه شباهت به پنهان شدن آهوان در لانه هايشان دارد.

در حديثى از امير مؤ منان نيز آمده است كه در تفسير اين آيات فرمود: هى خمسة انجم: زحل، و المشترى و المريخ، و الزهره، و عطارد: (آنها پنج ستاره‌اند: زحل و مشترى و مريخ و زهره و عطارد) .

2.((و النجم اذا هوى) ؛ «سوگند به ستاره چون فرود آيد» (نجم// 1) . )

برخى از مفسران «نجم» را اسم جنس مى‌دانند که شامل همه ستارگان مى‌شود. نظريه ديگر اين است که «نجم» ستاره مخصوصى به نام «ثريا» است.

3.((فَلَا أُقْسِمُ بِمَوَاقِعِ النُّجُومِ)وَإِنَّهُ لَقَسَمٌ لَّوْ تَعْلَمُونَ عَظِيمٌ) ؛ «سوگند به مواقع نزول ستارگان! و اگر بدانيد، سوگند بسيار بزرگى است» (واقعه// 75-76) .

بيشتر مفسران «مواقع نجوم» را به محل طلوع و غروب ستارگان تفسير کرده‌اند.

4.((وَالسَّمَاء وَالطَّارِقِ)وَمَا أَدْرَاكَ مَا الطَّارِقُ(النجم الثاقب) ؛ «سوگند به آسمان و طارق! و چگونه توانى طارق آسمان را بداني؟ طارق همان ستاره درخشان است» (طارق// 1 - 3) . )

در تفسير اين آيات، همه مفسران در اصل سوگند به ستارگان اتفاق‌نظر دارند و طارق را به ستاره‌اى درخشان تفسير کرده‌اند؛ زيرا ادامه آيه مى‌فرمايد:((النَّجْمُ الثَّاقِبُ))که به معناى ستاره درخشان است.


[1]رزاقي ، ابو القاسم;سوگندهاى قرآنى;صفحه (336-344)
[2]طباطبايي ، محمد حسين ، 1281 - 1360;الميزان في تفسير القرآن;جلد19;صفحه 136و(26-27)
[3]مكارم شيرازي ، ناصر ، 1305 -;تفسير نمونه;جلد26;صفحه (189-191)
[4]طباطبايي ، محمد حسين ، 1281 - 1360;الميزان في تفسير القرآن;جلد20;صفحه (216-217)
[5]عامر ، فارس علي;ظاهرة القسم فى القرآن الكريم;صفحه 163و145
[6]طبرسي ، فضل بن حسن ، 468 - 548ق;مجمع البيان فى تفسيرالقرآن;جلد10;صفحه 471و446
[16]همان;جلد9;صفحه 172
[7]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ، 849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد4;صفحه (56-58)
اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 3788
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست