قرائت نافع

قرائت نافع

(ويژگى‌ها، اصول، و روش قرائت نافع، يکى از قاريان هفتگانه)

يکى از قرائات سبع، قرائت نافع است. ابوعبدالله نافع بن ابى‌نعيم مدنى يا ابوعبدالرحمان نافع بن ابى‌نعيم يا نافع بن عبدالرحمان بن ابى‌نعيم مدنى - با اختلاف در ضبط- کنيه وى «ابو‌ رويم» است.

نافع، ايرانى و از مردم اصفهان است و در مدينه مى‌زيست و در همان‌جا در سال 169 يا 179ق درگذشت.

ابن‌جزرى مى‌نويسد: نافع يکى از قرّاى سبعه و عالمى نام‌آور، ثقه و صالح است و قرائت را از حدود هفتاد نفر فراگرفته است.

از نظر عده‌اى، نافع بى ابى‌نعيم از لحاظ موثق بودن در حديث، غيرقابل اعتماد و مورد ترديد است؛ ولى در امر قرائت به‌او اعتماد کرده‌اند. در مقابل، گروهى وى را در امر حديث و قرائت، ثقه و مورد اعتماد مى‌دانند.

ابن‌مجاهد که قرائت‌هاى قرّاى سبعه را گردآورى کرد، نام نافع را در آغاز اسامى قاريان ذکر کرده است. بسيارى از محققان با تعابيرى مختلف قرائت وى را ستوده و قابل اعتماد معرفى کرده‌اند.

افراد بسيارى قرائت نافع را نقل کرده‌اند که عبارتند از: قالون؛ محمد بن اسحاق مسيبى؛ اصمعى؛ اسماعيل بن جعفر بن کثير انصارى؛ يعقوب بن ابراهيم زهدى؛ ورش. از اين جمع، قالون و ورش از شهرت بيشترى برخوردارند که مى‌گويند اين دو نفر قرائت را بدون واسطه از نافع روايت کرده‌اند.

عيسى بن مينا بن وردان (ابوموسى) معروف به قالون (120 ـ 205 يا 220ق) قرائت را از نافع فراگرفت، و نافع او را به دليل حسن قرائت و تجويد «قالون» ناميده است (قالون در زبان رومى به معنى خوب است) . وى با وجود ناشنوايى يا ثقل سامعه از استادان مهم و معروف قرائت بود و اشتباه قاريان را از حالت و حرکت لب و دهان آنان درمى‌يافت و به اصلاح آن مى‌پرداخت.

عثمان بن سعيد مصرى (110 - 197ق) ملقّب به وَرش بود. اين لقب را به دليل سپيدى بسيار زياد بدن او بر او نهاده بودند. اما در کتاب تاج العروس دليل اين لقب را چنين آورده‌ که: ورش کوتاه قد بود و جامه‌هاى کوتاهى هم مي‌پوشيد و چون راه مي‌رفت پاهايش رنگهاى مختلفى داشت، براى همين نافع صدا مي‌زد که بخوان‌اى ورشان؛ بيا‌اى ورشان؛ کجاست ورشان و... سپس کلمه ورشان کوتاه شد به ورش. ورشان گونه‌اى پرنده‌است مانند کبوتر.

ابن‌جزرى مى‌نويسد: رياست تعليم قرائت در زمان خودش به‌او منتهى شده است. وى داراى گزينش‌هايى در قرائت قرآن بوده که گاهى مخالف قرائت نافع به نظر مى‌رسيد. دانشمندان علم قرائت، ورش را در قرائت، حجت و موثق معرفى کرده‌اند.

برخى از ويژگى‌هاى قرائت نافع به روايت قالون:

1. اثبات بسمله ميان هر دو سوره؛ مگر بين سوره انفال و برائت. بين سوره انفال و برائت به سه صورت قطع، سکت، و وصل قرائت مى‌شود؛

2. تلاوت به شکل قصر و توسط در مدّ منفصل؛

3. ادغام «ذ» در «ت»؛ مثل: اتخذتم، اخذتم…؛

4. تقليل «الف» در لفظ «تورات» در قرآن.

در قرائت نافع در زمينه تلاوت ما بين دو سوره بنا بر روايت ورش موارد زير به چشم مى‌خورد:

1. ذکر بسمله؛

2. بدون بسمله و با رعايت قانون سکت؛

3. بدون تلاوت بسمله و به صورت وصل.

شيوه قرائت نافع مدنى را روشن وصف کرده‌اند. وى در قرائت قرآن نه افراط در تشديد داشته، نه تفريط در ارسال، نه سنگين و پرطنين خوانده است و نه سبک و بى‌حال.

قرائت وى به گونه‌اى در گوش شنونده طنين‌انداز مى‌شد که گويا زنجيره‌اى از صداى آهنگين با اندک گرايش به مدّ و کشيدن کلمات وجود دارد.

اصول قرائت نافع مدني:

1. ادغام: ادغام صغير متقاربين «د» در «ذ» و «ض» و ادغام «ز» در «ت» در يک کلمه به استثناى دو کلمه «عُذْتُ» و «فنَبَذْتُها»؛

2. اماله: الف‌هاى مقصور آخر کلمات را که منقلب از «ى» يا اصل آن مجهول است، به صورت بينابين قرائت کرده است؛

3. مدّ: مدّهاى متصل را به صورت توسط قرائت کرده و مدّهاى منفصل را نياورده و به تمکين حرف مدّ اکتفا کرده است؛

4. همزه: در همه کلمات داراى دو همزه قطع پياپى، دومين همزه را به تسهيل (بينابين) قرائت کرده است؛

5. «يا»‌هاى اضافه: در «يا»‌هاى اضافه (ضمير متکلم، چسبيده به اسم، فعل يا حرف) بيش از ديگر قرّاى سبعه به مفتوح گردانيدن (تخفيف) آن‌ها گرايش و اصرار دارد؛

6. «ي»‌هاى زائد: «ي»‌هاى زائدى را که در رسم‌الخط مصاحف بدل و جانشينى ندارند، به صورت وصل به اثبات «ي» قرائت کرده است.