اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی الجزء : 1 صفحة : 3716
قرائت كسائي
قرائت كسائي
(ويژگىها، اصول، و روش قرائت کسائى،
يکى از قاريان هفتگانه)
يکى از قرائات سبع، قرائت کسائى است.
ابوالحسن على بن حمزة بن عبدالله بن بهمن
بن فيروز (فزار) اسدى کوفى معروف به کسائى (م 179 يا 189 ق) ايرانى است و در «طوس» يا «رى» وفات يافت.
ابنجزرى مىنويسد: کسائى امام و پيشوايى است که رياست قرّا و مقام استادى
قرائت در کوفه پس از حمزه به او رسيد. وى قرائت را به صورت عرضى چهار بار از حمزه
اخذ کرد؛ به طورى که مىتوان به قرائت او اعتماد کرد.
وى همچنين قرآن را بر استادانى همچون حمزه زيّات، محمد بن عبدالرحمان بن
ابىليلى، عيسى بن عمر، اعمش، ابىبکر بن عياش، سليمان بن ارقم، امام جعفر صادق (ع)
، عرزمي، ابنعتبه و ابان بن تغلب قرائت کرد.
مردم، قرآن را طبق قرائت حمزه تلاوت مىکردند و پس از آن که کسائى قرائت
خاصى را با استمداد از آگاهىهاى وسيع خود برگزيد (زمان خلافت هارون) قرائت وى ميان
مردم معمول شد.
ابوعبيده در کتاب القرائات و اللهجات مينويسد: کسائي، قرائات حمزه را انتخاب
ميکرد و يکپارچه، آنرا نميپذيرفت، بلکه برخى از قرائات حمزه را قبول نميکرد. (6)
به گفته ابن نديم، قرائات کسائي- در آن قسمت که مخالف با قرائت حمزه بود- مطابق قرائت
ابن ابى ليلى است که او نيز به نوبه خود، قرآن را بر على (عليه السلام) خوانده بود.
(1)
و نيز نوشتهاند که کسائى وجوه قرائت قرآن را از اسماعيل و يعقوب: فرزندان
جعفر، و مفضل بن محمد ضبي، نقل و روايت کرده است.
سيد حسن صدر در سلسله طولى روايت کسائى نامهاى امامان از امام ششم تا
امام اول (ع) را ياد مىکند و مىنويسد: کسائى قرآن را بر حمزه و او بر ابوعبدالله
(ع) و او بر امام باقر (ع) و او بر امام سجاد (ع) و او بر امام حسين (ع) و او بر اميرمؤمنين
على (ع) قرائت کردهاند.
قرائن زيادى مؤيد تشيّع کسائى و تأييد شخصيت علمي، انسانى و دينى او است.
به طورى که هيچ يک از قاريان تا اين اندازه مورد تأييد نبودهاند.
ابوعبيده ميگويد: کسائى فردى شايسته و لايق در موضوع قرائت بود و من تاکنون
کسى را واجد مزاياى ضبط، دقت، استحکام و اتقان قرائت کسائى نديدهام.
قاريان زيادى قرائت را عرضاً و سماعاً از کسائى اخذ و روايت کردهاند؛
مانند: ابراهيم بن زادان، حفص بن عمر دورى، عبدالله بن احمد ذکوان، ابوعبيده قاسم بن
سلام، احمد بن حنبل، اسحاق بن ابراهيم مروزى، ابوالحارث و….
درميان راويان مذکور دو نفر به نام حفص
دورى و ابوالحارث شهرت بيشترى دارند که قرائت کسائى را بىواسطه روايت کردهاند.
ابوعمرو حفص بن عمر بن عبدالعزيز دورى
(منسوب به الدورة، ناحيهاى در شرق بغداد) از پيشوايان علم قرائت در عصر خود و داراى
آثارى در علوم قرآنى و نخستين کسى بود که قرائت را جمعآورى کرد.
ابوالحارث ليث بن خالد مروزى بغدادى
(م 204ق) از لحاظ علم قرائت، ثقه و ارجمند و داراى مزاياى ضبط و دقت و کارايى در قرائت
قرآن بوده است.
برخى از ويژگىهاى قرائت کسائي:
1. ذکر بسمله ميان هر دو سوره، به جز
بين سورههاى انفال و توبه که به صورت وقف، سکته يا وصل قرائت مىشود؛
2. تلاوت به توسط به مقدار چهار حرکت
در مدّ متصل و مدّ منفصل؛
3. ادغام ذال «إذ» در همه حروف، به جز «ج» و ادغام دالِ «قد» و «ت»ى تأنيث و لام «هل»
و «بل» در همه حروف.
شيوه قرائت کسائى را به اعتدال وصف کردهاند و ابنجزرى «تدوير» را شيوه
ابنعامر شامى و کسائى کوفى دانسته است.
اصول قرائت کسائي:
1. ادغام: حرف «ذ» را از کلمه «إذ» در پنج حرف «ت، ذ، ز، س، ص» و حرف «ت»
متصل به فعل را در شش حرف «ث، ج، ز، س، ص، ظ» و همچنين مانند حمزه کوفى «ل» در کلمات
«هل و بل» را در هشت حرف «ت، ث، ز، س، ض، ط، ظ، ن» ادغام کرده است.
علاوه بر ادغام صغير «ف» در «ب» در موارد پنجگانه آن در قرآن، يک مورد
را نيز به ادغام «ف» در «ب» قرائت کرده که عبارت است از: «نخسف بهم» (سبأ//9) .
2. مدّ: مدّ متصل و منفصل هر دو را مانند عاصم کوفى و ابنعامر شامى به
توسط خوانده است.
3. تخفيف «هـ»: به منظور تخفيف، در «وهو، وهى، فهى، فهو، ثم هى، ثم هو،
کهو، کهي» در سراسر قرآن مانند ابوعمر بصرى به اسکان «هـ» قرائت کرده است.
4. تغيير حرکت ضمير «هم»: مانند حمزه کوفى.
5. اماله «الف» مانند حمزه کوفى.
6. تخفيف «لکن» پيش از لفظ جلاله «الله» مانند حمزه کوفى.
7. اشمام حرف «ص» به اشمام «ز» مانند حمزه کوفى.
[1]حجتي ، محمد باقر ، 1311 -;پژوهشى درتاريخ
قرآن كريم;صفحه 334
[2]قمحاوي،محمدصادق;البحث والاستقراءفى تراجم
القراء;صفحه 85
[3]لساني،محمدعلي;قراءسبعه وبررسى قراءات
ايشان(پايان نامه);صفحه (159-163)
[4]ابو زرعه ، عبد الرحمان بن محمد ، -
410ق;حجة القراءات;صفحه 68
[5]متولي،صبري;منهج اهل السنة فى تفسيرالقرآن;صفحه
120
[6]ابن مجاهد ، احمد بن موسي ، 245 -
324ق.;كتاب السبعة فى القراءات;صفحه 78
[7]خويي ، ابوالقاسم ، 1278 - 1371;البيان
فى تفسيرالقرآن;صفحه 155
[8]صالح ، صبحي ، 1926 -;مباحث فى علوم القرآن;صفحه
248
[9]زرقاني ، محمد عبد العظيم ، 1948- م.;مناهل
العرفان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه 458
[10]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه 252
[11]ابن جزري ، محمد بن محمد ، 751 - 833ق.;النشرفى
القراءات العشر;صفحه 165
[34]همان;صفحه (205-209)
[12]عمر ، احمد مختار;معجم القراءات القرآنية;جلد1;صفحه
90
اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی الجزء : 1 صفحة : 3716