اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی الجزء : 1 صفحة : 3700
قرائت عاصم
قرائت عاصم
(ويژگىها، اصول و روش قرائت عاصم، يکى
از قاريان هفتگانه)
يکى از قرائات سبع، قرائت عاصم است.
ابوبکر عاصم بن ابىالنجود بن بهدله مولى
بنىخزيمه (م 127 ق) از قرّاى طبقه سوم، از مردم کوفه، شيعى و از قرّاى معروف هفتگانه
است.
وى قرآن را بر ابوعبدالرحمان بن حبيب
سلمى شيعى (يکى از ياران اميرمؤمنان على (ع) ) و نيز بر زرّ بن حُبَيش و ابوعمرو شيبانى
قرائت کرد.
ابوعبدالرحمان سلمى (استاد قرائت عاصم)
تمام قرآن را بر حضرت على (ع) قرائت کرد. بنابراين عاصم با يک واسطه، راوى قرائت اميرمؤمنان
(ع) است؛ لذا گفتهاند فصيحترين قرائتها، قرائت عاصم است.
عاصم از ديدگاه دانشمندان شيعى و نيز
علماى اهلسنت شخصيتى بارز و باتقوا، ثقة و مورد اعتماد در قرائت است و مىتوان وى
را جامع فصاحت و قرائت صحيح و تجويد معرفى کرد. مىگويند قرآن را با صداى خوشى قرائت
مىکرد.
گروه بىشمارى با واسطه و بدون واسطه،
قرائت عاصم را روايت کردهاند که عبارتند از: ابان بن تغلب شيعى؛ ابان بن يزيد عطار؛
حفص بن سليمان؛ حماد بن سلمه؛ حماد بن يزيد؛ سليمان بن مهران اعمشى؛ ابوبکر بن عياش؛
ضحاک بن ميمون؛ ابوعمرو بن علاء؛ خليل بن احمد؛ حمزة بن حبيب. همچنين عده ديگرى تمام
يا قسمتى از قرائات عاصم را روايت کردهاند.
در اين جمع، دو نفر به نامهاى حفص و
ابوبکر بن عياش شهرت بيشترى دارند که ميگويند اين دو نفر قرائت عاصم را بدون واسطه
از خود وى روايت کردهاند.
ابوعمر حفص بن سليمان بن مغيره بزّاز
اسدى کوفى (90 - 180ق) مشهور به حفص را ربيب (فرزند همسر) عاصم مىدانند. حفص، قرائت
قرآن را پنج آيه پنج آيه مانند کودکى که قرآن را از استاد خود مىآموزد، از عاصم فراگرفت.
زنجانى مىنويسد: «حفص مردى عالم و عامل و آگاهترين اصحاب به قرائت وى بوده است». چنانکه
ابنمعين مىگويد، روايت و نقل صحيح قرائت عاصم را حفص انجام داده است.
گرچه آرا و نظريات علما درباره حفص دچار نوعى اضطراب و ترديد است، ولى
در امر قرائت، فردى مورد اعتماد و براساس شواهد فراوان، شخصيتى مقبول و پذيرفته شده
است.
ابوبکر شعبة بن عياش اسدى کوفى (95 - 193ق) قرآن را سه بار بر عاصم خواند
و بر عطاء بن سائب و اسلم منقرى و عمر عرضه کرد. ابوبکر از پيشوايان اهلسنّت بود و
حدود هفت سال پيش از مرگش سمت إقراء و بررسى قرائت ديگران را رها کرد؛ در عين حال،
عالمى عامل و دانشمندى بزرگ بود.
آراى محدثان درباره حديث ابوبکر به شرح ذيل است:
به گفته احمد حنبل: ابوبکر مردى قابل اعتماد در حديث بود؛ اما گاهى دچار
اشتباه مىشد. ابن سعيد او را مردى راستين و عارف به حديث؛ ولى دچار لغزش زياد دانسته
است. و به عقيده يعقوب بن شيبه در حديث ابوبکر اضطراب وجود دارد.
اصول قرائت عاصم کوفي:
1. اعتدال در ادغام: ادغام در قرائت عاصم کوفى، محدود به ادغام صغير است
و در قرائت او ادغام کبير وجود ندارد. ادغام صغير نيز محدود به ادغام متماثلين يا متجانسين
و متقاربين است.
2. احتراز از اماله: در قرائت عاصم تقريباً اماله وجود ندارد. تنها يک
مورد اماله «الف» در قرائت وى هست: «مجريها» (هود// 41) که به اماله بينابين قرائت
کرده است.
3. پرهيز از سکت: در سراسر قرآن از عاصم کوفى تنها چهار مورد سکت روايت
شده است:
الف)((عِوَجَا)قَيِّمًا)(کهف// 1-2) ؛
ب)((مِن مَّرْقَدِنَا هَذَا))(يس// 52) ؛
ج)((مَنْ رَاقٍ))(قيامت// 27) ؛
د)(بَلْ رَانَ)(مطففين// 14) .
4. تحقيق همزه: تمام همزههاى مفرده و مزدوجه در قرائت عاصم، به تحقيق
قرائت شدهاند. دو کلمه «کفواً» و «هزواً» از اين قاعده مستثنا و يک مورد هم به قرائت
تسهيل است؛ يعنى کلمه «ءاعجمى» که همزه دوم را به تسهيل قرائت کرده است.
5. وقف: عاصم کوفى بر طبق مرسوم مصحف، هنگام وقف بر کلمات قرآني، وقف مىکند.
6. مدّ: مدّهاى منفصل و متصل را مانند ابنعامر و کسائى به طور يکسان به
توسط قرائت کرده است.
عاصم ميان دو سوره (يعنى در پايان هر سوره و آغاز سوره بعد) «بسم الله
الرحمن الرحيم» را تلاوت مىکرد و قرائت وى در اين گونه موارد به سه صورت وقف، وصل
و سکت نقل شده است.
شيوه قرائت عاصم کوفى را ترتيل آرام و پيوسته، اما نه بىحال و سست، بلکه
توأم با طنين و آهنگ وصف کردهاند. عاصم به همزهها و مدّها عنايت داشت و محکم و استوار
قرائت مىکرد و فصاحت و اتقان و تحرير و تجويد را يکجا جمع کرده بود.
همچنين وى از همه قرّاى سبعه و راويان مشهورشان به حسن صوت و تجويد در
قرائت مشهورتر است.
[1]قمحاوي،محمدصادق;البحث والاستقراءفى تراجم
القراء;صفحه 86
[2]ابن مجاهد ، احمد بن موسي ، 245 -
324ق.;كتاب السبعة فى القراءات;صفحه 69
[3]زنجاني ، ابو عبد الله بن نصر الله ،
1309 - 1360ق.;تاريخ القرآن;صفحه 164
[4]ذهبي ، محمد بن احمد ، 673 - 748ق.;معرفة
القراء الكبارعلى الطبقات والأعصار;صفحه 88
[5]دمياطي ، احمد بن محمد ، - 1117ق.;اتحاف
فضلاءالبشربالقراءات الاربعة عشر;صفحه (19-24)
[6]داني ، عثمان بن سعيد ، 371 - 444ق.;التيسيرفى
القراءات السبع;صفحه 6
[7]خويي ، ابوالقاسم ، 1278 - 1371;البيان
فى تفسيرالقرآن;صفحه 144
[8]ابن جزري ، محمد بن محمد ، 751 - 833ق.;النشرفى
القراءات العشر;جلد1;صفحه 146
[9]جمعي از محققان;علوم القرآن عندالمفسرين;جلد2;صفحه
103و(40-49)
[10]قسطلاني ، احمد بن محمد ، 851 - 923ق.;لطائف
الاشارات لفنون القراءات;صفحه 96
[11]صالح ، صبحي ، 1926 -;مباحث فى علوم القرآن;صفحه
(248-249)
[12]طباطبايي ، محمد حسين ، 1281 - 1360;قرآن
دراسلام;صفحه 209
[13]ابو شامه ، عبد الرحمان بن اسماعيل ،
595 - 665ق;المرشدالوجيزالى علوم تتعلق بالكتاب العزيز;صفحه 146
[14]زرقاني ، محمد عبد العظيم ، 1948- م.;مناهل
العرفان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه 455
[15]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه (256-25)و252
[16]محيسن ،محمدسالم;المغنى فى توجيه قراءات
العشرالمتواترة;جلد1;صفحه 29
[17]عمر ، احمد مختار;معجم القراءات القرآنية;جلد1;صفحه
(85-167)و79
[18]ابو زرعه ، عبد الرحمان بن محمد ، -
410ق;حجة القراءات;صفحه 57
اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی الجزء : 1 صفحة : 3700