responsiveMenu
صيغة PDF شهادة الفهرست
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 3609

فن قرائت

قرائت قرآن

(فن قرائت)

(تلاوت قرآن با رعايت قواعد مخصوص آن، يا دانش مربوط به اصول قرائت و اختلافات قاريان)

«قرائت» در علم تجويد به معناى تلاوت از روى قرآن با رعايت اصول و قواعدى خاص، يا اداى کلمات قرآن به گونه‌اى است که بر پيامبراکرم (ص) نازل شد.

معرفت اختلافات ميان ائمّه قرّا در الفاظ قرآن به حسب حروف و حرکات و ساير تغييرات از وصل، وقف، ادغام، اماله و عموم تصرفات در تلاوت و کميت ناقلان و راويان را «علم قرائت» گويند.

بنابراين، قرائت به معناى خواندن قرآن و نيز به معناى دانشى است که اَشکال و صورت‌هاى نظم کلام الهى را نشان مى‌دهد.

گاهي اين واژه به ائمه قرّاء اضافه مي‌شود، مثل: قرائت حمزه، قرائت عاصم، قرائت کسائي و... در اين صورت، مراد از قرائت، شيوه قرائتي است که به آن امام منسوب است.

«قراءات» جمع «قرائت» است. ترکيب جمعى اين کلمه نشانه تنوع و اختلاف انواع آن مى‌باشد. قرائت معتبر، آن است که با روايات مسندِ مربوط به قرآن و طرق مختلف آن ثابت شده است تا عمل به آن لازم‌الاتباع باشد؛ وگرنه، هر طريقى که در تلاوت و رسم‌الخط قرآن به کار رود و نتوانيم اسناد و نقل روايتى براى آن بيابيم، نمى‌تواند معناى اصطلاحى قرائت باشد. قاطبه علماى اسلامى اعم از شيعه و سنى در اين امر متفقند. بنابراين، روايت و نقل و إسناد، از اجزاى معتبر در تعريف قرائات خواهد بود.

زرکشى قرائات را اين گونه معرفى کرده است: قرائات عبارت از اختلاف مربوط به الفاظ و عبارات وحى است که درباره حروف و کلمات قرآن و کيفيت آن‌ها از قبيل تخفيف و تشديد و امثال آن‌ها از سوى قرّاء نقل شده است.

ابن‌جزرى مى‌گويد: قرائات عبارت است از علم به کيفيت اداى کلمات قرآن و وجوه اختلاف آن، که به ناقل و راوى قرائت مورد نظر منسوب است.

فرق علم قرائت و علم تجويد:

علم قرائت، ناظر به بررسى و مطالعه کيفيت اداى کلمات قرآن است. به تعبير ديگر، علم قرائت از جهت صورت و قالب تلفظ کلمات قرآنى بحث مي‌کند. اما علم تجويد از صورت صوتى حروف هجايى قرآن بحث مي‌كند. و گونه‌اى از تلاوت قرآن است که حق هر حرف از نظر مخرج و صفت ادا شود. سرانجام مي‌توان گفت قرائت عبارت است از تلفظ، و تجويد عبارت است از ادا.

دانشمندان علم قرائات براى بازشناسى قراءتها و تفكيك آنها از يكديگر و پيدا كردن نقاط اشتراك و افتراق آنها، دو دسته قاعده وضع كرده‌اند:

الف. اصول (اُصولُ القاري) : جمع اصل، و آن عبارت از قاعده‌اى كلى است كه از قواعد جزيى زير مجموعة خود استنتاج شده و بر آن جزئيات منطبق است. با توجه به اين تعريف، قواعد كلّى قراءت هر يك از قرّاء سبعه را اصول آن قارى ناميده‌اند، چرا كه تحت ضابطه‌اى مشخص به صورت قواعدى كلى در آمده است.

به عنوان مثال، قاعده «نقل و حذف» در قراءت نافع به روايت ورش يكى از اصول قراءت وى مي‌باشد و قاعده «اِشْمامِ خَلْطِ حرف به حرف» نيز اصلى از اصول قراءت حمزه و... است.

ب. فروع (فَرْشُ الحُروف) : در اصطلاح علم قرائات، به فروع، «فرش الحروف» هم اطلاق مي‌شود. فرش به معناى نشر و بسط است و كلمة حروف، جمع «حرف» بوده و در اين جا معناى قرائت مي‌دهد، پس وقتى گفته مي‌شود: «حرفُ عاصم، حرفُ حمزه، حرفُ نافع» در اصطلاح يعنى قراءت عاصم، قراءت حمزه و000.

و امّا تجويد قرآن، متوقف بر چند امر است: شناخت مخارج حروف؛ شناخت صفات حروف؛ شناخت احکامى که از ترتيب و ترکيب حروف به دست مي‌آيد؛ تمرين زبان و کثرت تکرار.

به اين ترتيب معلوم مي‌شود علم قرائت و علم تجويد در بررسى شمارى از موضوعات (اصول قرائى مثل احکام نون ساکنه، تنوين، وقف و ادغام) جهات مشترک دارند، و مباحث فرش و فروع قرائى مختص علم قرائت، و بحث از مخارج حروف و صفات آن، مختص علم تجويد است.


[1]زركشي ، محمد بن بهادر ، 745 - 794ق;البرهان فى علوم القرآن(باحاشيه);جلد1;صفحه 318
[2]فضلي ، عبد الهادي،1934-م.;تاريخ قراءات قرآن كريم;صفحه (162-167)و(79-80)
[3]حجتي ، محمد باقر ، 1311 -;پژوهشى درتاريخ قرآن كريم;صفحه 249
[4]زرقاني ، محمد عبد العظيم ، 1948- م.;مناهل العرفان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه 410
[5]دمياطي ، احمد بن محمد ، - 1117ق.;اتحاف فضلاءالبشربالقراءات الاربعة عشر;صفحه 67
[6]محيسن ،محمدسالم;المغنى فى توجيه قراءات العشرالمتواترة;جلد1;صفحه 45
اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی    الجزء : 1  صفحة : 3609
   ««الصفحة الأولى    «الصفحة السابقة
   الجزء :
الصفحة التالیة»    الصفحة الأخيرة»»   
   ««اول    «قبلی
   الجزء :
بعدی»    آخر»»   
صيغة PDF شهادة الفهرست