اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی الجزء : 1 صفحة : 3478
علاقات مجاز
علاقات مجاز
(مناسبتهاى لازم براى استعمال لفظ در
معناى مجازى)
استعمال لفظ در غير معناى اصلى بايد مناسبتى
داشته باشد که آن مناسبت را «علاقه» مىگويند. به علاقههايى که مصحِّح
استعمال لفظ در معناى مجازى مىشود «علاقات مجاز» ميگويند و از ارکان مجاز و از مباحث
کليدى حقيقت و مجاز به شمار مىآيد.
ابنسبکى شمار اينگونه علاقات را در کتاب عروسالافراح به حدود چهل رسانده
است.
مشهورترين علاقات مجاز لغوى عبارتند از:
1. سببيت: اطلاق اسم سبب بر مسبب؛ مانند:((وَهُوَ الَّذِى يُرْسِلُ الرِّيَاحَ بُشْرًا بَيْنَ
يَدَيْ رَحْمَتِهِ))(اعراف// 57) . مراد، ارسال
ابرها است؛ ولى به جاى آن، سبب آن يعنى «رياح» را ذکر کرده است.
2. مسببّيت: يعنى آوردن لفظ مسبَّب و اراده سبب؛ مانند:((وَيُنَزِّلُ لَكُم مِّنَ السَّمَاء رِزْقًا))(غافر// 13) .
3. جزئيت: آوردن جزء يک چيز و اراده کل آن؛ مانند:((فَرَجَعْنَاكَ إِلَى أُمِّكَ كَيْ تَقَرَّ عَيْنُهَا))(طه// 40) . اطلاق «عين» بر «جان و جسم» به علاقه
جزئيت است.
4. کليت: آوردن کل و اراده جزء آن.
5. در نظر گرفتن آنچه در گذشته بوده است.
6. در نظر گرفتن آنچه خواهد شد.
7. محلّيت: آوردن لفظ محل و اراده آنچه در محل واقع مىشود؛
8. حاليّت: اطلاق لفظ حال و اراده محل؛ مانند:((فَفِى رَحْمَةِ اللّهِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ))(آلعمران// 107) . «رحمت» در اصل به معناى دلسوزى
و مهربانى است که در اينجا به مفهوم بهشت است.
9. مجاورت: اطلاق لفظ يک شىء و اراده آنچه در مجاورت آن قرار دارد.
10. آليّت: آوردن اسم آلت و اراده اثرى که از آن ناشى مىشود؛ مانند:((وَاجْعَل لِّى لِسَانَ صِدْقٍ فِى الْآخِرِينَ))(شعرا// 84) .
11. ملزوميت: اطلاق اسم ملزوم بر لازم.
12. لازميت: آوردن اسم لازم و اراده ملزوم.
[1]حسيني ، جعفر ،1323-;اساليب البيان فى
القرآن;صفحه (392-419)
[2]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد3;صفحه 122
[3]زركشي ، محمد بن بهادر ، 745 - 794ق;البرهان
فى علوم القرآن(باحاشيه);جلد2;صفحه 259
[4]كمالي دزفولي ، علي ، 1292 -;قرآن ثقل
اكبر;صفحه 306
اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی الجزء : 1 صفحة : 3478