عطف بر معني

عطف توهم

(عطف بر معني)

(عطف لفظ بر اعراب خيالى معطوفٌ‌عليه)

«عطف توهم» يکى از اقسام عطف است؛ به طورى که اعراب معطوف، تابع اعراب خيالى معطوف‌عليه باشد؛ يعنى گوينده به گمان اين که مثلاً حرف جرّ بر معطوف‌عليه وارد شده است، معطوف را نيز جر مى‌دهد؛ مانند: «ليس زيد قائماً و لا ذاهبٍ» به جر «ذاهب» به گمان اين که بر سر خبر ليس (قائماً) حرف جرّ آمده است.

برخى وجود اين گونه عطف در قرآن را انکار کرده‌اند؛ ولى خليل و سيبوبه آيه 10 سوره منافقون را از مصاديق اين عطف شمرده‌اند:((لَوْلَا أَخَّرْتَنِى إِلَى أَجَلٍ قَرِيبٍ فَأَصَّدَّقَ وَأَكُن مِّنَ الصَّالِحِينَ ))گويا گفته شده است «اصّدّق و اکن»؛ يعنى گويا «ف» بر سر «اصّدّق» درنيامده است، که در اين صورت چون «اصدق» جواب شرط و مجزوم خواهد بود، «اکن» نيز به سبب عطف به آن، مجزوم شده است.

برخى اين گونه عطف را «عطف بر معنا» ناميده و به((فَبَشَّرْنَاهَا بِإِسْحَقَ وَمِن وَرَاء إِسْحَقَ يَعْقُوبَ))مثال آورده‌اند (هود// 71) . در اين آيه «يعقوب» را به فتح خوانده‌اند؛ به گمان اين که «اسحاق» اول منصوب، و معناى آيه اين است: «و وهبنا له اسحاق و من وراء اسحاق يعقوب».