اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی الجزء : 1 صفحة : 3373
طبقه مفسران صحابي
طبقه مفسران صحابه
(طبقه مفسران صحابي)
(اسامى مفسّران از اصحاب پيامبر (ص) از
ديدگاه شيعه و اهلسنت)
از نظر شيعه، نخستين گروه مفسران تعدادى
از اصحاب پيامبر اکرم (ص) هستند که به ثبت يا نقل روايات تفسيرى همت گماشتهاند و معروفترين
آنان عبارتند از:
1. ابنعباس (متوفاى 68 ق) : وى در زمان
رحلت پيامبر (ص) بيش از دوازده يا سيزده سال نداشت و بيشتر دانش تفسيرى خود را نزد
امام على (ع) آموخت و خودِ ابنعباس بارها گفته است: «آنچه از تفسير قرآن
آموختهام، از على (ع) است».
2. عبدالله بن مسعود (متوفاى 32 ق) : به گفته سيد مرتضى در کتاب الشافى،
امت اسلام در علم و ايمان او اتفاقنظر دارند و پيامبر (ص) نيز او را ستوده است. سيوطى
مىگويد: پس از ابنعباس بيشترين مطالب تفسيرى از او نقل شده است.
3. اُبيّ بن کعب (متوفاى 19 - 32 ق) : وى ملقب به سيّدالقرّاء و نخستين
کاتب وحى است و پيش از اسلام، از احبار يهود بود؛ لذا از اسرار کتابهاى کهن مطلع بود.
وى در ماجراى سقيفه از امام على (ع) حمايت کرد. ائمه عليهم السلام قرائت اُبىّ را قرائت
خود دانستهاند.
4. زيد بن ثابت، معروف به ابوخارجه (متوفاى 45 ق) : وى از نويسندگان وحى
بود که پس از واقعه يمامه به دستور ابوبکر قرآن را جمعآورى کرد.
5. جابربن عبدالله انصارى (متوفاى 74 ق) : از مفسران معروف عهد صحابه است
و تا زمان امام محمدباقر (ع) زنده ماند. در کتابهاى رجالى شيعه، از جابر به عنوان
يکى از بزرگان شيعه و از ثقات محدثان ياد مىشود.
نزد اهلسنت نيز نخستين طبقه از مفسران، صحابهاند. آنان پس از رسول اکرم
(ص) محلّ رجوع امت اسلامى بوده، مشکلات دينى و قرآنى آنان را حل مىکردند. صحابه در
اسباب نزول و فهم قرآن، از ديگران توانمندتر بودند. بسيارى از علماى اهلسنت قول صحابى
را در حکمِ «مرفوع» (حديثى که سلسله آن به پيامبر (ص) برسد) و از منابع مستقل تفسير
قرآن مىدانند.
صحابه رسول اکرم (ص) در فهم قرآن متفاوت بودهاند. ذهبى در اين باره مىنويسد:
«حق اين است که صحابه در فهم قرآن و بيان معانى آن متفاوت بودهاند، و اين تفاوت به
اختلاف آنان در ادراک و فهمشان برمى گردد؛ برخى در زبان عربى اطلاعات وسيعى داشتند
و برخى اطلاعاتى کمتر، برخى با رسول اکرم (ص) قرابت و همنشينى بيشترى داشتهاند و
برخى اندک… ».
سيوطى ده نفر از صحابه را به شهرت در
تفسير نام مىبرد که عبارتند از: خلفاى اربعه؛ ابنمسعود؛ ابنعباس؛ ابىّ بن کعب؛ زيد
بن ثابت؛ ابوموسى اشعري؛ عبدالله بن زبير.
همچنين از چهار تن به عنوان مقام ممتاز
در علم تفسير ياد مىکند: امام على (ع) که عالم تر از بقيه است؛ ابن مسعود؛ عبدالله
بن عباس؛ ابىّ بن کعب.
وى مىافزايد: «از ميان صحابه در باب تفسير، از على بن ابىطالب (ع) روايت بيشترى نقل
شده و از ابوبکر بيش از ده روايت تفسيرى ذکر نشده است».
افراد ديگرى از صحابه گاهى در زمينه تفسير
مطالبى گفتهاند؛ ولى آنچه از آنان به يادگار مانده چنان اندک است که نمىتوان آنان
را در زمره مفسران صحابه دانست.
[1]ذهبي ، محمد حسين،-1977م.;التفسيروالمفسرون;جلد1;صفحه
(37-38)
[2]معرفت ، محمد هادي ، 1309 -1385.;التفسيروالمفسرون
فى ثوبه القشيب;جلد1;صفحه (203-210)
[3]زرقاني ، محمد عبد العظيم ، 1948- م.;مناهل
العرفان فى علوم القرآن;جلد2;صفحه (17-19)
[4]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد4;صفحه (233-129)و232
[5]زركشي ، محمد بن بهادر ، 745 - 794ق;البرهان
فى علوم القرآن(باحاشيه);جلد2;صفحه 157
[6]عنايت ، غازي;هدى الفرقان فى علوم القرآن;جلد3;صفحه
(31-33)
[7]عميدزنجاني ، عباسعلي ، 1316 -1390.;مبانى
وروشهاى تفسيرقرآن;صفحه (78-82)
[8]جلاليان،حبيب الله;تاريخ تفسيرقرآن كريم;صفحه
(202-50)و56
[9]صدر، حسن ، 1856-1935م.;تأسيس الشيعة
لعلوم الاسلام;صفحه 327
[10]داودي ، محمد بن علي ،-945ق.;طبقات المفسرين;جلد1;صفحه
150
اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی الجزء : 1 صفحة : 3373