اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی الجزء : 1 صفحة : 3329
طباق
طباق
(جمع دو معناى متضاد در يک عبارت)
«طباق» در لغت به معناي سنجيدن و موافق کردن دو چيز با هم، مطابق و برابر
آمده است. و از انواع اسلوب بديعى قرآن است که به آن مطابقه، تطبيق، تضاد و تکافؤ نيز
مىگويند (باقلاني، تکافؤ را غير از طباق، اما قريب به آن دانسته است) . و آن در اصطلاح
بديعيان و لغت شناسان جمع شدن دو معنا و مفهوم متضاد در يک جمله است.
منظور از دو معناي متضاد تنها دو امر وجودي که در محل واحد اجتماع کنند
و ميان آنها غايت خلاف باشد، نيست؛ بلکه اعم از آن است و در جايي که تنافي في الجمله
نيز باشد، را نيز شامل است چه تقابل و تنافي حقيقي باشد و چه اعتباري و چه تقابل از
نوع تضاد و تناقض باشد و چه ازنوع عدم و ملکه و تقابا تضايف و چيز هايي شبيه آنها.
طباق يکي از آرايههاي معنوي است
که در انواع مختلف کلمه اعم از اسم، فعل و حرف واقع ميشود. پديده طباق يا تضاد در
شکلهاي مختلفش در اشعار جاهلي، قرآن مجيد، احاديث نبوي و... بارها به کار رفته، و
از ديرباز توجه بسياري از دانشمندان و زبان شناسان عرب را به خود مشغول کرده است و
تقريباً از اواخر سده 2ق به عنوان يک اصطلاح ادبي مورد بحث قرار گرفت. خليل بن احمد
(170ق) ، اصعمي (216ق) و رمّاني (384ق) بـه تعريف لغوي آن پرداختـهاند.
طباق بر دو قسم است: 1. طباق حقيقى؛ 2. طباق مجازي. هرکدام از اين دو،
يا لفظى است يا معنوي، و در تقسيمى ديگر يا ايجابى است يا سلبي.
[1]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد3;صفحه 325
[2]زركشي ، محمد بن بهادر ، 745 - 794ق;البرهان
فى علوم القرآن(باحاشيه);جلد3;صفحه 455
[3]باقلاني ، محمد بن طيب ، 338 - 403ق.;اعجازالقرآن;صفحه
97
[4]معرفت ، محمد هادي ، 1309 -1385.;التمهيد
فى علوم القرآن;جلد5;صفحه (89-90)
[5]تهانوي ، محمد اعلي بن علي ، - 1158؟ق.;كشاف
اصطلاحات الفنون و العلوم;جلد3;صفحه 157
[6]باقلاني ، محمد بن طيب ، 338 - 403ق.;اعجازالقرآن;صفحه
97
اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی الجزء : 1 صفحة : 3329