اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی الجزء : 1 صفحة : 3171
سوره هل اتي
سوره انسان
(سوره هل اتي)
(هفتاد و ششمين سوره قرآن)
قرآن کتاب هدايت و موضوع هدايت، انسان
است. «انسان» جداى از الفاظ مترادف آن، به تنهايى 65 بار در قرآن آمده است.
موضوع بحث در اين سوره بهويژه در آيه نخست آن(هَلْ أَتَى عَلَى الْإِنسَانِ حِينٌ مِّنَ الدَّهْرِ لَمْ يَكُن شَيْئًا مَّذْكُورًا)
؛ «انسان» است. از آنجا که محور اين سوره، «انسان» و عمل و اخلاص و ايثار و عاقبت
کار او در قيامت و نعمتهاى خوب براى نيکان است، به سوره «انسان» نامگذارى شده است.
اين سوره در آغاز، خلقت انسان را بعد از آن كه نامى از او در ميان نبود،
خاطرنشان مىسازد؛ و در ادامه، به خلقت انسان و قرارگرفتن او بر سر دو راهى «شکر» و
«کفران» اشاره مىکند. و سپس مىفرمايد كه خداى تعالى او را به راهى كه تنها راه اوست
هدايت كرد، حال يا اين انسان شكر هدايتش را مىگزارد، و يا كفران مىكند. آن گاه مىفرمايد
براى كافران انواعى از عذاب و براى ابرار الوانى از نعمت آماده كرده، و اوصاف آن نعمتها
را در طى هجده آيه شرح مىدهد، و همين دليل است بر اينكه مقصود اصلى هم بيان همين نعمتها
بوده؛ و پس از بيان اوصاف آن نعمتها، روى سخن را به رسول گرامى خود نموده مىفرمايد:
قرآن نازل شده از ناحيه اوست، و مايه تذكر بشر است، پس بايد كه در برابر
حكم پروردگار خود صابر باشد، و هوا و هوسهاى كفار را پيروى نكند، و بايد كه پروردگار
خود را صبح و شام به ياد بياورد و براى او شبها به سجده بيفتد، و شبى طولانى تسبيح
گويد.
برخي بر اين باورند اين سوره به
شهادت سياقى كه دارد يا همهاش و يا دست کم اوائل آن كه دوازده آيه است، در مدينه و
نُه آيه ذيلش در مكه نازل شده است. روايات ائمه اهل بيت (ع) همه متفقند بر اين كه اين
سوره در مدينه نازل شده، روايات اهل سنت هم در اين باره بسيار زياد است. با اين حال
بعضى گفتهاند: اين سوره تماميش در مكه نازل شده است.
اين سوره در شأن و فضيلت اهلبيت پيامبر (ص) يعنى علي، فاطمه، حسن و حسين
(ع) نازل شد و داستان معروف نذر اين بزرگواران و اطعام کريمانه آنان را مطرح مىکند
که خداوند اين صفات عالى آنان را ستود. ثعلبى در تفسيرش، زمخشرى در الکشاف، اوحدى و
اخطب خوارزم از عامه، و اماميه بالاتفاق گفتهاند سوره «هل أتى» در شأن اهلبيت پيامبر
(ص) نازل شده است؛ به ويژه آيات 7تا 9. کتابهاى مستقلى درباره اين سوره
نوشته شده است.
ويژگيهاى سوره دهر:
1. داراى 31 آيه، 240 يا 243 کلمه و 1050، 1054 يا 1089 حرف است.
2. در ترتيب نزول، نود و هشتمين و در قرآن کريم هفتاد و ششمين سوره است.
پس از سوره الرحمن و پيش از سوره طلاق نازل شد.
3. به نظر مشهور مدنى است و آيه مکى ندارد.
4. از سورههاى مفصل طوال و بخشى از يک حزب است.
5. برخى مفسران معتقدند در اين سوره نسخى واقع نشده است، و در مقابل، برخى
ديگر گفتهاند در اين سوره دو يا سه آيه منسوخ وجود دارد.
مطالب مهم سوره:
1. اشاره به خلقت انسان و ماده اوليه آفرينش او؛
2. هدايت تکوينى و تشريعى انسان از سوى خداوند؛
3. اراده و آزادى انسان در تعيين سرنوشت خود؛
4. وضعيت کافران در روز قيامت؛
5. ويژگيهاى پارسايان در قيامت؛
6. داستان نذر خاندان پيامبر (ص) و بيان اخلاص و ايثار آنان؛
7. نکات اخلاقى همچون صبر، کنارهگيرى از گناهکاران و….
نيز ر.ک: اسامى سوره انسان
[1]هاشم زاده هريسي ، هاشم ، 1317 -;شناخت
سوره هاى قرآن;صفحه 493و492
[2]فيروز آبادي ، محمد بن يعقوب ، 729 -
817ق;بصائرذوى التمييزفى لطائف الكتاب العزيز;جلد1;صفحه 493و492
[3]زركشي ، محمد بن بهادر ، 745 - 794ق;البرهان
فى علوم القرآن(باحاشيه);جلد1;صفحه 194
[4]راميار ، محمود ، 1301 - 1363;تاريخ قرآن;صفحه
589
[5]مكارم شيرازي ، ناصر ، 1305 -;تفسير نمونه;جلد25;صفحه
327و325
[6]جمعي از محققان;علوم القرآن عندالمفسرين;جلد1;صفحه
317
[7]طباطبايي ، محمد حسين ، 1281 - 1360;الميزان
في تفسير القرآن;جلد20;صفحه 120
اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی الجزء : 1 صفحة : 3171