اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی الجزء : 1 صفحة : 3028
سوره قصص
سوره قصص
(بيست و هشتمين سوره قرآن)
در اين سوره، داستانهايى از ولادت حضرت
موسى تا نبوت و مبارزهاش با فرعون و نجات بنىاسرائيل از استضعاف و نيز زراندوزى قارون
و سرنوشت تلخ او بيان شده است.
اين سوره که در دوره سختى و رنج مسلمانان
(حدود سال يازدهم بعثت) نازل شده، مقايسهاى است با سختيهاى بنىاسرائيل در چنگ فرعون،
و پيروزى و وراثت زمين، و شکست طاغوتها را نويد مىدهد. در آيه 4 اين سوره چنين آمده
است: «مىخواهيم منّت گذاريم بر آنان که در زمين، ضعيف داشته شدند و آنان را
پيشوا و وارث قرار دهيم». در تفسير البرهان روايت شده است رسول خدا (ص) به اميرمؤمنان
على و فاطمه و حسنين (ع) نظر کرد و گريست و فرمود: «ايشانند مستضعفان». ابنابىالحديد
در شرح نهجالبلاغه ذيل اين آيه مىگويد عالمان اهل تسنن مىگويند اين آيه اشارهاى
است به امامى که مالک زمين و مسلط بر ممالک خواهد شد.
داستان حضرت موسى (ع) و فرعون در اين سوره نقش نمادين خود را در نشان دادن
مبارزه دائم حق و باطل و پيروزى نهايى حقّ، بهخوبى ايفا مىکند.
کلمه «قصص» در آيه 25 آمده است؛ آنجا که قصه دختر شعيب نزد پدر از کمک
موسى (ع) به آنها براى کشيدن آب از چاه براى گوسفندان شعيب را بازگو مىکند و نام
سوره از آن گرفته شده است.
بدين سان، غرض اين سوره وعده جميل به مؤمنين است، مؤمنينى كه در مكه قبل
از هجرت به مدينه عده اندكى بودند كه مشركين و فراعنه قريش ايشان را ضعيف و ناچيز مىشمردند،
و اقليتى كه در مكه در بين اين طاغيان در سختترين شرايط به سرمىبردند و فتنهها و
شدايد سختى را پشت سر مىگذاشتند، خداى تعالى در اين سوره به ايشان وعده مىدهد كه
به زودى بر آنان منت نهاده و پيشوايان مردم قرارشان مىدهد، و آنان را وارث همين فراعنه
مىكند، و در زمين مكنتشان مىدهد، و به طاغيان قومشان آنچه را كه از آن بيم داشتند،
نشان مىدهد.
به همين منظور، براى اين مؤمنين اين قسمت از داستان موسى و فرعون را خاطرنشان
مىسازد كه موسى را در شرايطى خلق كرد كه فرعون در اوج قدرت بود و بنى اسرائيل را خوار
و زيردست كرده بود كه پسر بچههايشان را مىكشت و زنانشان را زنده مىگذاشت، آرى خداوند
در چنين شرايطى موسى را آفريد و مهمتر آنكه او را در دامن دشمنش يعنى خود فرعون پرورش
داد، تا وقتى كه به حد رشد رسيد، آن گاه او را از شر فرعون نجات داد و از بين فرعونيان
به سوى مدين روانهاش نمود، و پس از مدتى به عنوان رسالت دوباره به سوى ايشان بر گردانيد،
با معجزاتى آشكار تا آنكه فرعون و لشكريانش تا آخرين نفر را غرق كرده و بنى اسرائيل
را وارث آنان نمود، و تورات را بر موسى نازل فرمود، تا هدايت و بصيرت براى مؤمنين باشد.
و عين همين سنت را در ميان مؤمنين به اسلام جارى خواهد كرد، و ايشان را
به ملك و عزت و سلطنت خواهد رسانيد، و رسول خدا (ص) را دوباره به وطن باز خواهد گردانيد.
آن گاه از اين داستان منتقل مىشود به بيان اين كه در حكمت خدا لازم است
كه از جانب خودش كتابى نازل كند، تا دعوت حق آن جناب نيز كتاب داشته باشد، سپس سخنان
طعنآميز مشركين را كه در باره دعوت قرآن زدهاند كه: چرا به وى آنچه به موسى داده
شد، ندادند؟ نقل فرموده و از آن پاسخ مىدهد، و نيز علت ايمان نياوردن آنان را نقل
نموده به اين كه اگر به تو ايمان بياوريم و هدايت تو را پيروى كنيم قدرت ما از ما سلب
مىشود، و از آن پاسخ مىدهد، و به اين منظور داستان قارون و فرو رفتنش در زمين را
برايشان مجسم مىسازد. گفته شده: اين سوره به طورى كه سياق آياتش شهادت مىدهد مكى
است.
ويژگيهاى سوره قصص:
1. اين سوره 88 يا 87 آيه، 1441 کلمه و 5800 يا 5933 حرف دارد.
2. در ترتيب نزول، چهل و نهمين و در قرآن بيست و هشتمين سوره است.
3. پس از سوره نحل و پيش از سوره اسراء و پيش از هجرت در مکه نازل شد؛
به جز آيات 52 تا 55 که مدنى است. گفتهاند آيه 85 اين سوره در «جحفه» و در اثناى هجرت
پيامبر (ص) نازل شد.
4. از نظر کميت، از سورههاى مثانى و شامل حدود يک حزب از قرآن است.
5. چهاردهمين سورهاى است که با حروف مقطعه آغاز شده است.
6. طبق قولى در اين سوره يک آيه منسوخ وجود دارد.
مطالب اساسى سوره:
1. داستان حضرت موسى (ع) و فرعون؛
2. داستان ازدواج موسى (ع) با دختر شعيب؛
3. داستان موسى و هارون (ع) ؛
4. داستان قارون؛
5. نويد حکومت حق و عدل براى مستضعفان.
[1]سخاوي ، علي بن محمد ، 558-643ق.;جمال
القراء و كمال الاقراء;جلد1;صفحه 451
[2]طباطبايي ، محمد حسين ، 1281 - 1360;الميزان
في تفسير القرآن;جلد16;صفحه 6
[3]راميار ، محمود ، 1301 - 1363;تاريخ قرآن;صفحه
585
[4]فيروز آبادي ، محمد بن يعقوب ، 729 -
817ق;بصائرذوى التمييزفى لطائف الكتاب العزيز;جلد1;صفحه 353
[5]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه 62و41
[6]زركشي ، محمد بن بهادر ، 745 - 794ق;البرهان
فى علوم القرآن(باحاشيه);جلد1;صفحه 193
[7]جمعي از محققان;علوم القرآن عندالمفسرين;جلد1;صفحه
316
[8]مكارم شيرازي ، ناصر ، 1305 -;تفسير نمونه;جلد16;صفحه
(1-6)
[9]هاشم زاده هريسي ، هاشم ، 1317 -;شناخت
سوره هاى قرآن;صفحه 278
[10]ابن ابي الحديد ، عبد الحميد بن هبه الله
، 586 - 655ق.;شرح نهج البلاغه;جلد19;صفحه 29
اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی الجزء : 1 صفحة : 3028