آخر ما نزل

آخر ما نزل

(آخرين آيه، سوره يا حکم نازل شده)

يکى از مباحثى که در آثار علوم قرآنى مطرح شده، بحث از تعيين آخرين بخش از قرآن است که بر رسول گرامى اسلام (ص) نازل شد. در اين مورد، گاهى از آخرين آيه، گاهى از آخرين سوره، و گاهى از آخرين حکم شرعى نازل شده سخن گفته شده است. آنچه در اين موارد از جانب دانشمندان علوم قرآنى و مفسران نقل شده بيانگر اختلاف زياد در مسأله است. منشأ اين اختلاف‌ها روايات و اقوالى است که از صحابه و تابعين نقل شده است. برخى سعى کرده‌اند وجه جمعى در هر مورد ارائه کنند. ذيل مدخل: «آخرين آيه مدني» و «آخرين سوره» توضيحات بيشترى ارائه شده است.