اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی الجزء : 1 صفحة : 2893
سوره خَلع
سوره خَلع
(يکى از سورههاى ادعايى منسوخالتلاوه)
ادعا شده است که از جمله آيات و سورههاى
منسوخالتلاوة، دو سوره «خلع» (به معناى ردّ و انکار) و «حفد» (به
معناى شتاب و مسابقه) است. اين دو سوره جزء مصحف ابىّ بن کعب بوده است. و برخى گفتهاند
اين دو سوره اسمش از قرآن برداشته شد ولى حفظش از دلها نرفت، يعنى نوع سومى از نسخ
است که تلاوتش نسخ و حکمش باقى است.
متن سوره ادعايى «خلع» را چنين ذکر کردهاند:
«اللهم انا نستعينک و نستغفرک و نثنى عليک الخير و لا نکفرک و نخلع و نترک
من يفجرک»
متن سوره «حفد» را نيز چنين دانستهاند:
«اللهم اياک نعبد و لک نصلى و نسجد، و اليک نسعى و نحفد، نخشى عذابک و
نرجو رحمتک، ان عذابک بالکفار ملحق».
در اين باره نکات ذيل طرح شده است:
1. از همگسيختگى و آشفتگى اين دو نص
به خوبى نشان مىدهد چقدر از اسلوب بلاغى قرآن دور است.
2. بر فرض پذيرش نزول اين عبارات توسط
جبرئيل، بايد گفت جبرئيل نصوص فراوانى غير از قرآن همانند احاديث قدسى، اخبار غيبى
و تعاليم احکام و مانند آن را بر پيامبر (ص) فرود مىآورد، و چه بسا اين نصوص از اين
قسم باشند.
3. قاضى ابوبکر، قرآن بودن اين دو سوره
را انکار کرده و ديگران نيز نظريه او را تأييد کردهاند.
4. اين عبارت را تنها ابىّ بن کعب در
مصحف خود آورده است؛ چگونه ديگران از اين سوره آگاهى نيافتند؟ شايد اين عبارتها نوعى
دعا باشد.
5. اگر جزء قرآن بود، چرا پيامبر اکرم
(ص) همانند ديگر سورهها آنها را به کاتبان وحى ابلاغ نکرد و نگاشته نشده است؟ !
بنابر بعضى اخبار، پيامبر اکرم اين دعاها
را در قنوت ميخوانده، ولى هيچ دلالتى بر اين ندارند که از سورههاى قرآن هستند. ابيّ
بن کعب هم هر شب آنها را در قنوت نماز ميخواند، از على (ع) هم نقل شده که در فجر،
اين دعا را به قنوت ميخواند. از کسان ديگرى همچون عمر بن خطّاب، اميّة بن عبدالله
بن خالد اموي، سعيد بن مسيّب تابعي، ابراهيم نخعي، عابد کوفي، حسن بصري، عطاء و زهرى
نيز همين مطلب نقل شده است، و اينها همگى نشان ميدهد که اينها دعاى قنوت بوده است.
گفته شده: پيامبر اکرم بر اثر واقعه اُحُد سخت متألّم بود و متجاوزان را لعنت ميفرمود،
يا در واقعه بئر معونه تا يک ماه در قنوت نماز صبح بر کافران لعنت ميفرستاد، يا به
سبب آزارى که از منافقان ديده بود لعنتشان ميکرد، که جبرئيل نازل شد: خداوند ترا نفرستاده
که دشنام گو و لعنتگر خلق باشي، خداوند ترا به رحمت عالميان فرستاده نه عذاب آنها،
و در پى آن آيه 128 سوره آل عمران نازل شد. از آن پس بود که جبرئيل دعاى قنوت را به
پيامبر آموخت. و ابيّ بن کعب اين دو دعا را براى اينکه فراموش نکند در مصحف خود نوشته
و بعد از وى گمان کردهاند که جزء مصحفش بوده است. به همين دليل اينها را معمولاً
به نام «سورة القنوت»، «دعاء
قنوت»، «سورَتَى القنوت»، «دعاء الفجر» و يا مطلق «دعاء» هم گفتهاند.
[1]زركشي ، محمد بن بهادر ، 745 - 794ق;البرهان
فى علوم القرآن(باحاشيه);جلد2;صفحه 37
[2]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد3;صفحه 85
[3]عاملي ، جعفر مرتضي ، 1944 -;حقايقى مهم
پيرامون قرآن كريم;صفحه (262-264)
[4]معرفت ، محمد هادي ، 1309 -1385.;التمهيد
فى علوم القرآن;جلد1;صفحه (322-323)
[5]راميار ، محمود ، 1301 - 1363;تاريخ قرآن;صفحه
(349-353)
اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی الجزء : 1 صفحة : 2893