اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی الجزء : 1 صفحة : 2870
سوره حِجر
سوره حِجر
(پانزدهمين سوره قرآن)
«حِجر» نام سرزمينى بين مدينه و شام بود که خداوند حضرت صالح (ع) را براى
هدايت مردم آنجا فرستاد. خداوند در آيه 80 اين سوره از تکذيب پيامبران توسط اين قوم
و سرانجام شومشان ياد ميکند که دچار عذاب شدند. نام سوره نيز برگرفته از واژه «حِجر»
در همين آيه است. داستانهاى انذاردهنده و سرگذشت اقوام ديگر، از مطالب ديگر اين سوره
است.
اين سوره پيرامون استهزاء كفار به رسول خدا (ص) سخن مىگويد كه نسبت جنون
به آن جناب داده و قرآن كريم را هذيان ديوانگان خوانده بودند. پس در حقيقت در اين سوره
رسول خدا (ص) را تسلاى خاطر داده، و وى را به صبر و ثبات و گذشت از آنان سفارش مىكند
و نفس شريفش را خوشحال و مردم را بشارت و انذار مىدهد.
برخي مفسران معتقدند اين سوره به طورى كه از آياتش بر مىآيد در مكه نازل
شده است. و عقيده طبرسي صاحب مجمع البيان را نپذيرفته که از حسن نقل كرده
آيه وَ لَقَدْ آتَيْناكَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِي را استثناء نموده و گفته
كه اين آيه در مدينه نازل شده است. همچنين آيه كَما أَنْزَلْنا عَلَى الْمُقْتَسِمِينَ
الَّذِينَ جَعَلُوا الْقُرْآنَ عِضِينَ.
در اين سوره آيه فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرُ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِكِينَ...
قرار دارد كه با يك مساله تاريخى در باره شروع دعوت اسلامى قابل انطباق است،
و آن مساله اين است كه رسول خدا (ص) در اول بعثت، دعوت خود را علنى نكرد و تا مدت سه
و يا چهار و يا پنج سال پنهانى دعوت مىنمود، زيرا اوضاع آن قدر نامساعد بود كه اجازه
چنين اقدامى نمىداد، لذا در اين مدت آحادى از مردم را كه احتمال مىداد دعوتش را قبول
كنند، ملاقات مىكرد و دعوت خود را پنهانى با آنان در ميان مىگذاشت، تا آنكه خداى
تعالى با آيه مذكور اجازهاش داد تا دعوتش را علنى كند.
و اين مطلب تاريخى را روايات وارده از طريق شيعه و سنى نيز تاييد مىكند
كه رسول خدا (ص) در اول بعثت تا چند سال دعوت خود را براى عموم مردم علنى نكرد تا آنكه
خداى تعالى آيه فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرُ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِكِينَ إِنَّا
كَفَيْناكَ الْمُسْتَهْزِئِينَ را فرستاد. آن جناب به ميان مردم آمد و دعوت خود
را عمومى و علنى كرد. بنا بر اين مىتوان گفت كه سوره مورد بحث مكى است و در ابتداى
علنى شدن دعوت نازل شده است.
و از جمله آيات برجستهاى كه در اين سوره واقع شده و حقايق بسيار مهمى
از معارف الهى را در بر دارد آيه وَ إِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلَّا عِنْدَنا خَزائِنُهُ
وَ ما نُنَزِّلُهُ إِلَّا بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ و آيه إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا
الذِّكْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ است.
ويژگيهاى سوره حجر:
1. اين سوره 99 آيه، 654 کلمه و 2760 حرف دارد.
2. در ترتيب نزول، پنجاه و چهارمين و پس از سوره يوسف و پيش از سوره انعام
نازل شده و در مصحف شريف، پانزدهمين سوره است.
3. مکى است.
4. چهار يا پنج آيه منسوخ دارد.
5. نهمين سوره از سورههاى مقطّعه است.
محتوا و مطالب مهم سوره:
1. داستان قوم لوط و ايکه و اصحاب حِجر؛
2. داستان حضرت ابراهيم و لوط (ع) و بشارت فرزند براى حضرت ابراهيم (ع)
؛
3. داستان ابليس و تمرّد او از فرمان خدا؛
4. آفرينش انسان؛
5. عظمت قرآن و مسئله تحريفناپذيرى آن؛
6. نقش قوانين و سنتهاى الهى بر جامعه.
[1]سخاوي ، علي بن محمد ، 558-643ق.;جمال
القراء و كمال الاقراء;جلد1;صفحه 444
[2]طباطبايي ، محمد حسين ، 1281 - 1360;الميزان
في تفسير القرآن;جلد12;صفحه 95
[3]راميار ، محمود ، 1301 - 1363;تاريخ قرآن;صفحه
584
[4]مكارم شيرازي ، ناصر ، 1305 -;تفسير نمونه;جلد11;صفحه
(1-4)
[5]جمعي از محققان;علوم القرآن عندالمفسرين;جلد1;صفحه
316
[6]سيوطي ، عبد الرحمان بن ابي بكر ،
849 - 911ق.;الاتقان فى علوم القرآن;جلد1;صفحه 43
[7]زركشي ، محمد بن بهادر ، 745 - 794ق;البرهان
فى علوم القرآن(باحاشيه);جلد1;صفحه 193
[8]هاشم زاده هريسي ، هاشم ، 1317 -;شناخت
سوره هاى قرآن;صفحه 209
[9]فيروز آبادي ، محمد بن يعقوب ، 729 -
817ق;بصائرذوى التمييزفى لطائف الكتاب العزيز;جلد1;صفحه 272
اسم الکتاب : فرهنگ نامه علوم قرآن المؤلف : دفتر تبلیغات اسلامی الجزء : 1 صفحة : 2870